ناني جي ڪهاڻي ۽ منهنجو ايڪشن پلان

دنيا ۾ هر جاندار کي وقت به وقت ڪانه ڪا بيماري جي تڪليف ٿيندي آهي، ان ڪري هر ساهه واري جيان مون کي به سال ۾ ٻه ٽي دفعا سيءُ بخار ۽ کنگهه جي تڪليف ٿيندي آهي. پهرين ٻه ٽي ڏينهن ته ان طرف ڪو خاص ڌيان نه ويندو آهي، مڙئي خبر آهي جي اُصول تحت گاڏي هلندي رهندي آهي، پر ٽي چار ڏينهن اها ڪيفيت رهڻ بعد آئون اهو سوچڻ تي مجبور ٿي ويندو آهيان ته هي اڻ اعلانيل بيماري موسم جي تبديلي جي ڪري آهي يا باقاعده اعلانيل ڪا بيماري آهي؟ ان ڳالهه جي طئي ٿيڻ کانپوءِ آئون پنهنجن پٽن سان هوش هواس سان ان بيماري خلاف ايڪشن پلان تيار ڪندو آهيان ته هن خلاف ’الڪوهَل‘ وارين هوميوپيٿڪ دوائن سان ڪارروائي ڪجي يا ’اينٽي بائيوٽڪ‘ ايليو پيٿڪ دوائن سان ڪو قدم کڻجي؟ جيئن اڄڪلهه اسان جي ملڪ ۾ هر بيماري لاءِ ايڪشن پلان جون ڳالهيون ٿي رهيون آهن، جنهن لاءِ وزيراعظم ڪالهه ڪراچي جو دورو به ڪري چڪو آهي. البته ملڪ ۽ سنڌ جي به ساڳي راقم واري صحت ۽ حالت آهي ۽ اِن ايڪشن پلان لاءِ دوائن ۽ سوچ ويچار جو عمل جاري آهي.

جڏهن آئون ننڍو هئس ۽ ڪڏهن ته ناني (مرحومه) کان سج لهڻ کانپوءِ ڪهاڻي ٻڌندو هئس ۽ ڪڏهن ته ناني خوشي سان ته ڪڏهن ضد ڪرڻ کانپوءِ ڪهاڻي ٻڌائيندي هئي، پر جڏهن به ۽ جيڪا به ڪهاڻي ٻڌائيندي هئي ته اِن جي شروعات هميشه ڪنهن نه ڪنهن ”بادشاهه سلامت“ جي حوالي سان ڪندي هئي ۽ چوندي هئي ته ”بابا هڪڙو هو ملڪ ۽ هڪڙو هو ان جو بادشاهه (ناني هر ڪهاڻي بادشاهه جي نالي سان شروع ڪري وري ساهي کڻي چوندي هئي ته بابا اصل بادشاهه ته الله سائين آهي) جيڪو هڪ زمين جي ٽڪري تي حڪومت ڪندو هو (بادشاهه ۽ رعيت جو قصو ان ۾ بيان ڪندي هئي) اها ڪهاڻي ٻڌندي ٻڌندي مون کي ننڊ اچي ويندي هئي ۽ ٻئي رات وري ناني ڪا نئين ڪهاڻي ٻڌائيندي هئي. جڏهن آئون ناني جي ڪهاڻين کان وڏو ٿيس ته سرڪاري ڪهاڻيون ٻڌڻ لڳس، ان ۾ پهرين پهرين هر مهيني جي پهرين تاريخ تي فيلڊ مارشل محمد ايوب خان ڏهن کان پندرنهن منٽ پنهنجي گذري ويل مهيني جي ڪهاڻي ۽ ايندڙ مهيني جا خواب ٻڌائيندو هو ۽ مون کي ننڊ اچي ويندي هئي، ان کانپوءِ صدر يحيٰ خان يڪي ڪهاڻي ملڪ کي ٻڌائي هليو ويو، جنهن کانپوءِ صدر ۽ سول چيف مارشل ايڊمنسٽريٽر طور ذوالفقار علي ڀٽو ۽ پوءِ وزيراعظم طور رعيت کي عوامي ڪهاڻيون ٻڌايون، ان کانپوءِ ضياءُ الحق جي مشهور ڪهاڻي ”اسلام عليڪم ميري عزيز هم وطنو“ طويل دورانيه طور عوام ٻڌي بي حال ٿي ويو. مطلب ته تاحال روز اخبارن ۾ پڙهڻ لاءِ نئين سرڪاري ڪهاڻي نظر اچي ٿي ۽ ريڊيو ٽي وي تي ٻڌائي وڃي ٿي.

ملڪ ۾ بلدياتي ڪهاڻي ٻڌندي سال ٿي ويو آهي، پر اڃا تائين ”حاجي ۽ قاضي“ يعني ميئر ۽ چيئرمين جي تلاش جاري آهي، جيستائين اهو ناني ويڙهو هلي ان ۾ عوام جو ڪجهه نه ويو، پر منهنجي شهر جا اٿلجندڙ گٽر، بند پيل ناليون ۽ انهن جون ڦٽل سيوريج موٽر فيل ٿيل بجلي ڪير بحال ڪرائيندو؟ ٻين شهرن جي به حالت ساڳي هوندي. چوندا آهن ته ناني رڌڻ واري ۽ ڏوهٽا کائڻ وارا، ٽنڊوڄام جو ڏهٽو يعني چيئرمين مير خان محمد ٽالپر ٿيڻ وارو آهي، اها گلن جي سيج نه پر ڪنڊن جي سيج (جيڪا) ٽنڊوڄام ميونسپالٽي ۾ کيس ملي آهي، مبارڪ هجي، هڪ طرف شهر جي حالت ته ٻئي طرف ميمبرن جون فرمائشون ته ٽئين پاسي ”پارٽي ڊسپيلين“ جو به خيال رکڻو پوندو، تڏهن ’جهان‘ هلندو. بهرحال ڳالهه هئي ٻاراڻي کان وڏي ٿيڻ تائين ڪهاڻين جي، هاڻي منهنجا ٻار به ڪهاڻين لاءِ تنگ ڪن ٿا، خاص ڪري پُوٽي بي بي منهائل ۽ پوٽو عديل ۽ ياسر ان ڪري کين ناني مرحيات واريون ڪهاڻيون دل جي روشني سان ياد ڪيل ٻڌايان ٿو ته پوٽي منهائل انهن ۾ بادشاهه سلامت جي ذڪر تي ناراض ٿي سوال ڪري ٿي ته ڇو ڪهاڻي ۾ رڳو بادشاهه ڇو آهي؟ راڻي ڇو نه آهي؟ حالانڪه اهو سوال مون کي به پنهنجي ناني سان ان زماني ۾ ڪرڻ گهرجي ها، پر ان دور ۾ ملڪ جو ڪاروهنوار بادشاهه هلائيندا هئا، ان ڪري ڪنهن راڻي جو ذڪر ڪهاڻي ۾ نه هو ۽ نه ئي اڄڪلهه وانگر سياسي پارٽيون ۽ ڪا ناني هئي. البته ٻارن کي تازو هڪ ڪهاڻي ياد ڪري ٻڌايم ته ”هڪ طوطو ۽ ان جي گهرواري طوطِي هڪ سفر تي روانا ٿيا، اڏامندي اڏامندي کين رات ٿيڻ واري هئي ۽ سج لهي رهيو هو، هنن صلاح ڪئي ته هاڻ رات هتي رهي صبح جو باقي سفر ڪجي، پر هنن لاءِ مشڪل مسئلو اهو هو ته اهو علائقو بلڪل هڪ بيابان رڻ پٽ هو ۽ چند سڪل ۽ خشڪ وڻ زمين تي بيٺل هئا ۽ اڳتي جو سفر ڊگهو هئڻ سبب کين مجبورن هڪ سڪل وڻ تي رات گذارڻ لاءِ لهڻو پيو، کين اڃ ۽ بک ضرور لڳي هئي، پر هن رڻ پٽ ۾ سندن لاءِ ڪا شيءِ نه هئي، طوطو ۽ طوطي وڻ تي ويٺا رهيا، پاڻ ۾ ڪچهري به ڪندا رهيا، طوطي پنهنجي گفتگو ۾ طوطي کي چيو ته ”پاڻ پٺيان پنهنجي گهر پنهنجا طوطا ڇڏي آيا آهيون، خير سان هجن“ (هت واضح رهي ته راقم جي هن ڪهاڻي ۾ ذڪر ڪيل طوطي ۽ طوطن جو ناليواري ڪالم (ليکڪ) مائٽ، ڊاڪٽر عزيز ٽالپر جي طوطن واري خاندان سان ڪو تعلق نه آهي)، وڻ تي ويٺل طوطي حيران ٿي چيو ته خبر نه آ ته ڇو هي سڄو ملڪ رڻ پٽ ۽ بيابان آهي، ڀر ۾ ويٺل سندس زال طوطي کيس جواب ڏنو ته بچي شل طوطن جا پيءُ منهنجو خيال آهي ته هي سڄي نحوست هن ملڪ ۾ ڪنهن نڀاڳي چٻري جي رهائش سبب ٿي آهي، اهو ٻڌي طوطو چپ ٿي ويو، ان وڻ جي ڀر ۾ هڪ ٻئي وڻ تي هڪ چٻرو به ويٺو هو، ان اها ڳالهه ٻولهه ٻڌي ته کيس ڏاڍي ڪاوڙ آئي، پر خاموش رهيو. صبح ٿيڻ شرط چٻرو اڏامي اچي طوطي ۽ طوطي سان مليو ۽ خبرچار پڇي ۽ کين چيو ته اوهان مهمان آهيو، ٻاهران ڪٿان آيا آهيو؟ ان بعد طوطي چٻري کي ٻڌايو ته ها اسان هڪ سفر تي وڃي رهيا آهيون، رات ٿي وئي ۽ هت رهياسين، ان کانپوءِ چٻري کين چيو ته ”رات اوهان پاڻ ۾ گفتگو ڪندي چيو ته هي ملڪ بيابان ۽ رڻ پٽ منهنجي (چٻري) ڪري ٿيو آهي. هاڻي ڏينهن ٿي ويو آهي، اچو ته اوهان کي هتي جي چڱي مڙس سان ملاقات ڪرايان ۽ ڪجهه کائڻ ۽ پيئڻ لاءِ ڏيان، ان بعد ٽئي اڏامي چڱي مڙس وٽ پهتا، جتي هڪ درٻار لڳل هئي، پهرين طوطي عرف ميان مٺو ۽ طوطي يعني مائي مٺوڙي کاڌو پيتو، ان بعد ڀريل درٻار ۾ اچانڪ چڱي مڙس طرفان اعلان ٿيو ته ڪجهه مهينا اڳ اسان جي ملڪ جي معزز چٻري جي مڱيندي کي هڪ پرديسي طوطو زبردستي اغوا ڪري ويو هو ۽ ان سان پيار جو پرڻو به ڪري ڇڏيو هو. اڄ اسان جي بهادرن ان بدمعاشي طوطي کي گرفتار ڪري هتي پيش ڪيو آهي. اسان پنهنجن بهادرن کي نقد انعام ۽ ترقيون ڏيون ٿا ۽ اها مسمات طوطي پنهنجي معزز چٻري کي سندس گهرواري طور ڏياريون ٿا، جڏهن ته اهو لوفر طوطو ڪارو قرار ڏئي ملڪ بدر ڪرڻ جو حڪم ڏيون ٿا. اهو چئي چڱي مڙس بادشاهه سلامت کي ٻانهن مٿي ڪري چيو (تخليا) اهو ٻڌي طوطو روئيندو ٻاهر آيو.

ان کانپوءِ ٽئي ٻاهر نڪري آيا ته چٻري طوطي کي مخاطب ٿي چيو ته ”ادا طوطا جنهن ملڪ جو بادشاهه اکيون ۽ ڪن هئڻ جي باوجود به پکين ۾ طوطي ۽ چٻري جي جنس سڃاڻي نه سگهي ۽ اهڙا فيصلا ڪري ته پوءِ ملڪ ۾ ڀينگ ٿي ويندي ۽ پوءِ هڪڙو ملڪ ته ڇا پر سڄي دنيا ئي رڻ پٽ ۽ بيابان بڻجي ويندي، ان کانپوءِ چٻري طوطي کي چيو ته ادا هي تنهنجي زال آهي، طوطي شل پاڻ ۾ خوش هجو، باقي هن ملڪ ۾ منهنجو ڪو ڏوهه ڪونهي ۽ نه ئي ڪنهن چٻري جو ڪو قصور آهي، جنهن ملڪ ۾ هن قسم جا فيصلا ٿيندا ته يقينن ان ملڪ جي اهڙي ئي حالت ٿيندي.

اها ڪهاڻي ٻڌي منهنجا ٻار سمهي رهيا. بهرحال هي هئي ناني جي ماضي واري ڪهاڻي، جيڪا اڄ به ساڳي آهي ۽ منهنجو ايڪشن پلان. آئنده جي ڪهاڻي ۽ پلان ڇا هوندو؟ اهو ته وقت ظاهر ڪندو، پر ان ۾ ڪو خاص گهڻو فرق نه هوندو، صرف چهرا ڦرندا، هٿ ڦرندا پر قلم لکڻ وارا ساڳيا ۽ آرڊر حڪم ’ناني‘ وارا ساڳيا هوندا، ٻار صرف ڪهاڻي ٻڌي سمهي ننڊ ڪندا آرام سان!!

(روزاني عبرت)  

وال پــــيــــپـــــــر ؛ شام جي ڀيانڪ صورتحال ۽ موت جي مُنهن مان نڪتل معصوم عمران

وچ اوڀر ۾ بي چيني ۽ تشدد جو شڪار ماڻهن جو تعداد ڪروڙن ۾ ٿي چڪو آهي، جن ۾ لکين پناهگيرن پنهنجون زندگيون داءُ تي لڳائي ڇڏيون آهن، اهي زنده ته آهن پر هُو اها ڳالهه سوچڻ تي مجبور ٿي ويا آهن ته آخر سندن زندگي ڪهڙي رُخ طرف وڃي رهي آهي، سندس منزل سامونڊي لهرون آهن يا پوءِ اڳتي مشڪلاتن جو شڪار، ڪڏهن وري ترڪي جي سامونڊي ڪنارن تي منهن ڀر ليٽيل معصوم ٻار، جڏهن هن جو روح به دنيا مان پرواز ٿي ويو هجي ته ڪڏهن ڪوههِ سنجر تي معذوري جي حالت ۾ ڪيترن ئي ڏينهن کان پيل عزيز نالي معصوم ٻار جون اکيون سج کي تڪيندي سڙي ويون هجن، ڇوته وزني هجڻ ڪري سندس ماءُ پنهنجي ٻار کي کڻي ڀڄي نه پئي سگهي ۽ اهو ٻار معذوري سبب پاسو به تبديل نه پيو ڪري سگهي ۽ نيٺ اسپتال ۾ هن تڙپي تڙپي دم ڏنو. ڪالهه سڄي دنيا جي اخبارن جي پهرين صفحن تي عمران جون تصويرون بلڪل اهڙي طرح ڇپيل هيون، جيئن ايلان ڪُردي جون تصويرون ڪجهه مهينا اڳ سڄي دنيا جو ضمير جاڳائڻ جون ڪوششون ڪري رهيون هيون، جڏهن ته سوشل ميڊيا تي ماڻهن ايمبولينس جي ڪرسي تي ويٺل عمران جون تصويرون عالمي اڳواڻن جي ڳالهين جي وچ ۾ لڳائي ڇڏيون، ڇوته اها حقيقت آهي ته انهن سڀني ڳالهين ۽ سڀني پليٽ فارمز تي عمران موجود آهي، پر کيس ڏسڻ جي سگهه شايد ڪنهن وٽ به ناهي.

ٽن سالن جي ايلان ڪردي ۽ چئن سالن جي عمران جي تصويرن شام جي ڀيانڪ گهرو ويڙهه کي عالمي منظرنامي تي اجاگر ڪري ڇڏيو آهي، پر اهڙا ڪيترائي ٻار آهن، جيڪي ميڊيا جي ڌيان جو مرڪز نه بڻجي سگهيا، پر هو زندگي جا خواب کڻي ڦٽڻ کان اڳ ئي مرجهائجي ويا. ڪالهه به هڪ 8 مهينن جي ٻارڙي جي فوت ٿين جي خبر وڏين سرخين ۾ هلي، ان جي باوجود جو پناهگيرن جي معاملي کي منهن ڏيڻ جي سلسلي ۾ عالمي برادري پنهنجا محدود وسيلا استعمال ڪري رهي آهي. يورپي ملڪ انتظامي مسئلن ۽ اختلافي معاملن کي سلجهائڻ جي ڪوشش ۾ آهن، پر ٻئي طرف گهرو ويڙهه، ڇڪتاڻ ۽ تڪرارن جو شڪار ملڪن ۽ خطن سان تعلق رکندڙ ماڻهو پنهنجي زندگين کي خطرن ۾ وجهندي امن ڳولڻ جون ڪوششون ڪري رهيا آهن. امن ۽ سڪون ڳولڻ جي تلاش ۾ هڪ ٻي شامي ٻارڙي ليبيا جي سامونڊي حدن ۾ ان وقت ٻڏي فوت ٿي وئي، جڏهن سندس گهر وارا ان ٻارڙي سان گڏ هڪ روشن مستقبل لاءِ هڪ ٽٽل ڦٽل ٻيڙي جو سهارو وٺڻ تي مجبور ٿي ويا، پر اها ٻيڙي کين يورپ پهچائڻ کان اڳ ئي سمنڊ جي لهرن سان جنگ وڙهندي ٻڏي وئي، جنهن جي نتيجي ۾ مجموعي طور تي 6 پناهگير ٻڏي فوت ٿي ويا، ان حادثي ۾ پنجن سالن جي هڪ ٻارڙي به پنهنجي زندگي تان هٿ ڌوئي ويٺي، رڳو هڪ نينگر کي بچايو ويو.

ريڊ ڪراس ۽ مائيگرنٽ آف شور ايڊ اسٽيشن MOAS جي سامونڊي ريسڪيو مشن ”فونيڪس“ ٻڌايو ته ان حادثي ۾ فوت ٿيل پنجن ماڻهن جي لاشن کي ڳوليو ويو آهي، پر آخري اطلاعن تائين هڪ معصوم ٻار لاپتا ڄاڻايو ويو هو، جنهن بابت خدشو ظاهر ڪيو ويو ته هن کي سمنڊ ڳڙڪائي ويو آهي، هڪ ٻئي حادثي ۾ 21 پناهگيرن کي بچايو ويو، جڏهن ته 27 شامي پناهگير ان ٻيڙي ۾ سوار هئا. مالٽا ۾ قائم ٿيل امدادي اداري MOASجي شريڪ باني ريگينا ڪاٽر ابورن شامي پناهگيرن جون جانيون ضايع ٿيڻ تي افسوس جو اظهار ڪندي چيو آهي ته لڏپلاڻ واري بحران جي نتيجي ۾ هزارين ٻار مري رهيا آهن، جيڪا انتهائي ڳڻتي جوڳي ڳالهه آهي ته ساڳئي وقت ماڻهو سمنڊ ۾ ٻڏي فوت ٿي رهيا آهن، خاص ڪري معصوم ٻارڙي جو ائين ٻڏي فوت ٿيڻ انتهائي صدمي جو ڪارڻ آهي. ريگينا ڪاٽر ابورن جو چوڻ هو ته عالمي برادري کي گڏجي ان بحران تي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ فوري طور تي قدم کڻڻا پوندا، اتر آفريقا ۽ ترڪي مان يورپ پهچڻ جي ڪوشش ڪندڙ پناهگيرن ۾ ٻارن جو هڪ وڏو تعداد شامل آهي. گڏيل قومن جي انگن اکرن موجب هلندڙ سال سامونڊي رستن ذريعي يورپ پهچندڙ پناهگيرن ۾ 27 سيڪڙو ٻار ئي هئا.

ٽن سالن جي شامي ايلان ڪردي جي لاش جي تصوير عالمي برادري ۾ هڪ ڀونچال پيدا ڪري ڇڏيو هو، پر هاڻي چئن سالن جي شامي ٻار عمران جي تصوير به پناهگيرن جي بحران جي نئين علامت بڻجي چڪي آهي، سندس جاري ڪيل تصويرن ۽ فوٽيج ۾ حلب جو رهائشي اهو ٻار زخمي حالت ۾ جيتوڻيڪ پنهنجي خيالن ۾ گُم ۽ خاموش آهي، پر سندس تاثرن ڪجهه چوڻ کانسواءِ ئي جنگ جي بي رحم ڪارروائين ۽ تشدد جي رازن کي دنيا جي آڏو کولي رکيو آهي.

ٻئي پاسي رومانيه به شام سان لاڳاپيل پنهنجي سرحدي علائقن ۾ سيڪيورٽي جا انتظام سخت ڪري ڇڏيا آهن ته جيئن غيرقانوني طور ايندڙ پناهگيرن جي سلسلي کي روڪڻ ۾ مدد ملي سگهي، ان کان اڳ هنگري سميت ٻيا ڪيترائي ملڪ اهڙا ئي قدم کڻي چڪا آهن. رومانيه جيتوڻيڪ پناهگيرن جي معاملي تي پنهنجي ٺوس منصوبابندي بيان ناهي ڪئي، تنهن هوندي به سرحد تي ڪتن جو تعداد وڌايو ويو آهي، جڏهن ته نگراني لاءِ خصوصي هيليڪاپٽرن ذريعي به مدد حاصل ڪئي پئي وڃي. يارنهن مهينا اڳ رومانيه جي پاڙيسري ملڪ هنگري شام ۽ ڪروشيا سان لاڳاپيل پنهنجي سرحدي گذرگاهن کي بند ڪري ڇڏيو هو. هاڻي امڪان ظاهر ڪيو پيو وڃي ته شام کان رومانيه داخل ٿيندڙ پناهگير يوڪرائن رستي سلوواڪيه يا پولينڊ وڃڻ جي ڪوشش ڪري سگهن ٿا. واضح رهي ته گذريل سال گهٽ ۾ گھٽ 10 لک پناهگير بلقان رستي يورپي ملڪن ۾ داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا هئا، پر بلقان جي رستن کي هلندڙ سال مارچ ۾ ان وقت باقاعده طور بند ڪيو ويو هو، جڏهن ترڪي ۽ يورپي يونين جي ڊيل طئي ٿي هئي، جنهن تحت انقره حڪومت کي پابند ڪيو ويو هو ته هو غيرقانوني طور تي ايجيئن سمنڊ رستي يورپي يونين ۾ داخل ٿيڻ جي ڪوشش ڪندڙ پناهگيرن کي روڪيندو ۽ يونان پهچندڙ پناهگيرن کي قبول ڪندو. هوڏانهن اتر فرانس ۾ واقع ڪيلي جي پناهگيرن جي ڪئمپ ۾ ملڪ ڇڏيندڙن جو تعداد 70 هزار تائين پهچي ويو آهي، جتي هو انتهائي بدترين زندگي گذاري رهيا آهن، ان جي ڪري انهيءَ ڪئمپ تي جهنگ جو نالو پئجي ويو آهي.جڏهن ته هلندڙ سال دوران يونان يا اٽلي پهچڻ جي ڪوشش ۾ ٽي هزار کان وڌيڪ پناهگير ۽ ملڪ ڇڏيندڙ سمنڊ ۾ ٻڏي فوت ٿي چڪا آهن، گذريل سال جي مقابلي ۾ اهو تعداد 50 سيڪڙو وڌيڪ ٿئي ٿو.

(روزاني عبرت)  

آدمشماري جا فائدا ۽ نقصان

دنيا ۾ جڏهن ماڻهن جو تعداد گهٽ هو ۽ قدرت جي طرفان گهڻا وسيلا دستياب هئا ته ماڻهو آساني سان پنهنجون ضرورتون پوريون ڪندا هئا، جڏهن آهستي آهستي ماڻهو وڌي ويا ۽ دنيا جي مختلف ملڪن ۾ ماڻهن جو تعداد وڌي ويو ته مسئلا پيدا ٿيا، انهن کي ڪنٽرول ڪرڻ جي لاءِ اهڙي منصوبابندي جي ضرورت محسوس ڪئي وئي، جنهن سان اهڙي حڪمت عملي طئي ڪجي جو ماڻهن جي وڌندڙ آبادي جي ڪري جيڪي مسئلا پيدا ٿين ٿا، اُهي حل ٿي سگهن، تنهن ڪري ملڪ ۾ ماڻهن جي ڳڻپ يا آدمشماري شروع ڪئي وئي.

دنيا ۾ آدمشماري ڪرڻ جا ٻه طريقا آهن. هڪ (Defecto) ۽ ٻيو (Dejure)، ڊي فيڪٽو طريقي سان آدمشماري صرف ترڪي ۾ ڪئي ويندي آهي. هن طريقي سان سڄي ملڪ ۾ ڪرفيو لڳائي هڪ ئي ڏينهن ۾ آدمشماري ڪئي ويندي آهي، جيڪو ماڻهو جتي هوندو آهي اُتي ڳڻيو ويندو آهي، جيڪو گهر ۾ هوندو آهي يا هوٽل ۾ هوندو آهي يا رستي ۾ هوندو آهي يا ريل ۾ هوندو آهي، اُنهي کي اُتي ڳڻيو ويندو آهي. هن طريقي سان ڪوبه ماڻهو ڳڻپ کان نه رهندو آهي، پر هي طريقو صرف هڪ ملڪ ترڪي ۾ رائج آهي. هن طريقي ۾ تمام گهڻن ورڪرن جي ضرورت هوندي آهي. اُن ڪري دنيا جي ٻين سڀني ملڪن ۾ Dejure طريقي سان آدمشماري ڪئي ويندي آهي. هن طريقي سان آدمشماري کاتو ٻن مرحلن ۾ آدمشماري ڪرائيندو آهي. پهرئين مرحلي ۾ گهر شماري ٿيندي آهي ۽ ٻئي مرحلي ۾ آدمشماري ٿيندي آهي. هن طريقي ۾ آدمشماري جو مقرر ماڻهو گهر گهر پهچندو آهي ۽ گهر ڀاتين جا تفصيل وٺندو آهي. سڄي ملڪ کي بلاڪن ۾ تقسيم ڪيو ويندو آهي، هر بلاڪ ۾ ٻه سؤ کان ٻه سؤ پنجاهه گهر ٿيندا آهن.

پاڪستان جي ٺهڻ کانپوءِ ڪُل پنج دفعا آدمشماري ٿي آهي، جن جو تفصيل هيٺ ڏجي ٿو.

سال ماڻهن جو تعداد

1951 33740000

1961 42880001

1972 65309000

1981 84254000

1998 132352000

آصف باجوا جيڪو هن وقت پاڪستان بيورو شماريات جو سربراهه آهي، اُنهي تازو هڪ بيان ڏنو آهي ته هن وقت پاڪستان ۾ ڪُل 19 ڪروڙ 60 لک ماڻهو رهن ٿا. 1998ع جي آدمشماري مطابق پاڪستان ۾ هڪ ڪلو ميٽر ۾ 166 ماڻهو رهندا هئا، جڏهن ته سنڌ ۾ آبادي جو وڌيڪ دٻاءُ آهي، سنڌ ۾ هڪ ڪلو ميٽر ۾ 216 ماڻهو رهن ٿا. پاڪستان ۾ سراسري طور پڙهيل لکيل ماڻهن جو 43.92 سيڪڙو آهي، جڏهن ته سنڌ ۾ 45.29 سيڪڙو ماڻهو پڙهيل آهن.

بدقسمتي سان 1998ع کان هن وقت تائين 18 سال ٿي ويا آهن، پر پاڪستان ۾ آدمشماري نه ٿي سگهي آهي. ڪنهن به ملڪ جي ترقي ۽ خوشحالي ۾ ۽ ٻين ملڪن سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي هلڻ لاءِ آدمشماري تمام ضروري آهي. آدمشماري جي اهميت کان ڪوبه انڪار نٿو ڪري سگهي، ڇاڪاڻ ته آدمشماري جي انگ اکرن کي سامهون رکي ملڪ جي لاءِ منصوبابندي ڪئي ويندي آهي. آدمشماري جي مطابق ئي ملڪ جي مختلف صوبن، ضلعن، تعلقن، ٽائون ڪميٽين، يونين ڪائونسلن کي مختلف ڪمن لاءِ فنڊ ڏنا ويندا آهن، جن ۾ روڊ رستا، بجلي، پيئڻ جو پاڻي، گندي پاڻي جي نيڪال جو سسٽم، اسپتالن، دوائن جي سپلاءِ، خوراڪ ۽ ٻين ڪمن لاءِ رقمون رکيون وينديون آهن. قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جون سيٽون ٺهنديون آهن، ٽائون ڪميٽيون ۽ ميونسپل ڪميٽيون ٺهنديون آهن، نوڪرين جو تعداد مقرر ٿيندو آهي، مطلب ته سڀني ڪمن جي ورهاست ۽ منصوبابندي آدمشماري جي انگ اکرن مطابق ٿيندي آهي. 18 سال تمام وڏو عرصو آهي، اُن ۾ تمام گهڻيون تبديليون اچي ويون آهن، جيڪڏهن آدمشماري ٿئي ته ڪجهه ضلعن ۾ قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جي ميمبرن جو تعداد وڌندو، ڪي نيون ميونسپل ڪميٽيون ٺهنديون، ڪي نيون ٽائون ڪميٽيون ٺهنديون، ڪجهه نيون يونين ڪائونسلون ٺهنديون.

سنڌ جي مختلف ضلعن ۽ شهرن ۾ گهڻي واڌ ويجهه ٿي آهي، جنهن ڪري ڪئين مسئلا ٿيا آهن ۽ بيروزگاري به وڌي آهي. سنڌ ۾ ڪيترائي نوان ضلعا ۽ تعلقا ٺهيا آهن، جنهن ڪري ماڻهو ڳوٺن کان شهرن خاص ڪري ضلعي هيڊ ڪوارٽر ۽ تعلقي هيڊ ڪوارٽر ڏانهن لڏپلاڻ ڪئي آهي، جنهن ڪري اُنهن شهرن ۾ آبادي جو دٻاءُ وڌيو ۽ مسئلا پيدا ٿيا آهن. روڊن، گهٽين ۽ نالين جا مسئلا ٿيا آهن، هر هنڌ روڊ ٽٽل آهن، گهٽيون ٽٽل آهن، روڊ ۽ گهٽيون گندي پاڻي سان ڀريل آهن، نالين جي ٺهڻ ۽ گندي پاڻي جا مسئلا آهن، هر جاءِ تي گندگي جا مسئلا آهن، اُهي سڀ مسئلا آدمشماري نه ٿيڻ جي ڪري ٿيا آهن. خبر ئي نه آهي ته ڪنهن علائقي ۾ ڪيترا ماڻهو آهن، پيئڻ جو ڪيترو پاڻي کپي ٿو، (Drainage system) ۾ ڪيترو پاڻي ايندو ۽ اُهو نيڪال ڪيئن ٿيندو، هن وقت ڪيترو پاڻي نيڪال ٿيڻ جي گنجائش آهي، گندي پاڻي ۾ ڪيترو واڌارو ٿيندو اِهو ڪيئن نيڪال ٿيندو، ڪيترا اضافي فنڊ کپندا، ماڻهو ڪيترا آهن، اسپتالون ڪيتريون هئڻ گهرجن، ڪيتريون دوائون کپنديون، ڪيترا اسپتالن ۾ بيڊ ۽ ٻيو ضروري سامان کپندو، اها خبر ئي ناهي. گهڻا ٻار آهن، جيڪي اسڪولي تعليم حاصل ڪرڻ جي عمر جا آهن. موجوده اسڪولن ۾ ڪيتري گنجائش آهي، هڪ ڪلاس روم ۾ ڪيترا ٻار هئڻ گهرجن، باقي ٻار ڪٿي پڙهندا، ڪا خبر ئي ڪانهي.

اُنهي کان علاوه ٻيا به گهڻائي مسئلا آهن، اُهي ڪيئن حل ٿيندا، اسان ته اڃا تائين 1998ع جي آدمشماري جي انگ اکرن تي عمل پيا ڪريون. 1998ع ۾ ته ڪُل آدمشماري هئي 13 ڪروڙ 23 لک، هاڻي اندازن 19 ڪروڙ 69 لک آهي يا شايد ان کان به وڌيڪ. اسان 13 ڪروڙ ماڻهن کي مدنظر رکي ڪم ڪري رهيا آهيون، ظاهر آهي مسئلا ته ٿيندا، پيئڻ جي پاڻي جي کوٽ به ٿيندي، پاڻي ڀرڻ لاءِ ماڻهن جون قطارون به لڳنديون، گندو پاڻي رستن تي به وهندو، اسپتالن ۾ ڊاڪٽرن، نرسن ۽ ٻئي ضروري اسٽاف ۽ گهربل سامان جي کوٽ به ٿيندي، اسڪولن جي به کوٽ ٿيندي. اسڪولن ۾ ضروري اسٽاف ۽ فرنيچر جي کوٽ به رهندي. ملڪ ۾ بجلي جي ڪمي به رهندي. ٻهراڙين کان شهرن ڏانهن ايندڙ رستن جي ڪمي به ٿيندي ۽ مختلف علائقن جي ضلعي هيڊ ڪوارٽرن سان ملائڻ لاءِ پڪن رستن جي ضرورت به ٿيندي. زرعي شين کي مارڪن تائين پهچائڻ لاءِ مسئلا به ٿيندا، اُنهن سڀني مسئلن جي حل لاءِ نئين آدمشماري ضروري آهي. ڪوشش ڪجي ته جلد کان جلد آدمشماري ٿئي. اها بلڪل شفاف ۽ ايمانداري سان ٿئي، ڪوبه ماڻهو اِنهي جي انگ اکرن تي آڱر نه کڻي ۽ اِن جا انگ اکر هرڪو ماڻهو خوشي سان قبول ڪري.

آدمشماري ڪرائي قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جي ميمبرن جو تعداد مقرر ڪجي. صوبن، ضلعن، شهرن، ميونسپل ڪميٽين ۽ يونين ڪائونسلن کي آدمشماري مطابق حصي جا فنڊ مهيا ڪيا وڃن. مختلف ادارا ماڻهن جي تعداد کي نظر ۾ رکي اسڪيمون ٺاهين ته جيئن ماڻهن جون تڪليفون دور ٿين، سُک جو ساهه کڻن ۽ سُٺا شهري ثابت ٿين. اها به حقيقت آهي ته آدمشماري ڪرائڻ ۾ ڪافي رڪاوٽون آهن، ڪجهه سالن کان آدمشماري ۾ به رنڊڪون وڌيون پيون وڃن ۽ پنهنجا هٿ ٺوڪيا نتيجا حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پئي وڃي، جنهن لاءِ مقرر وقت تي يعني هر ڏهن سالن کانپوءِ آدمشماري نه پئي ٿي سگهي ۽ آدمشماري جهڙي قومي فرض لاءِ به فورسز جي ضرورت پوي ٿي، تازو ڪجهه ڏهاڙا اڳ آصف باجوا سينيٽ جي اسٽينڊنگ ڪميٽي کي ٻڌايو آهي ته آدمشماري لاءِ اسان کي هڪ لک 66 هزار آرمي جي ضرورت آهي، اُن کانسواءِ آدمشماري ممڪن ڪونهي.

نادرا اهڙو ادارو آهي، جيڪو گهڻو ايڪٽو (Active) آهي، اڄ ڪلهه هر حساس مسئلي ۾ ان کي شامل ڪيو ٿو وڃي ۽ اهو ادارو تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. منهنجي تجويز آهي ته آدمشماري ۾ به نادرا کان مدد ورتي وڃي، جن وٽ سمورو رڪارڊ سائنسي بنيادن تي موجود آهي. سنڌ ۾ ٻهراڙين ۾ ڪيترن ئي ماڻهن جا اڃا تائين شناختي ڪارڊ ٺهيا نه آهن، ايستائين جو ڪي ڇوڪريون ڄايون وڏيون ٿيون شاديون ٿي ويون، ٻار وڏا ٿي ويا، پر انهن جا شناختي ڪارڊ اڃا تائين نه ٺهيا، تجويز آهي ته شناختي ڪارڊ ٺهڻ ۾ سنڌ جي ماڻهن لاءِ غير ضروري رڪاوٽون دور ڪري سڀني جا شناختي ڪارڊ ٺاهيا وڃن. نادرا جون آفيسون يونين ڪائونسل ليول تي ٺاهيون وڃن. ماڻهن کي پابند بڻايو وڃي ته جيئن ڪو ٻار ڄمي هفتي جي اندر ان جي داخلا ڪرائي وڃي، ڪو ماڻهو مري ته به هفتي جي اندر نادرا کي لکائڻ کپي، جڏهن اهو ڪم مڪمل ٿي وڃي ته نادرا جي مدد سان آدمشماري ڪرائي وڃي، اها هڪ مڪمل شفاف ۽ غير جانبدار آدمشماري هوندي، جنهن جو رڪارڊ سائنسي بنيادن تي موجود رهندو.

 (روزاني عبرت) 

 

پنجاب ۾ آپريشن ۽ پاڪستان جي مفاد جي ڳالهه

ڏاڍو جڏهن ڪنهن کي ماري يا ظلم ڪري ته اُهو، اِها ڳالهه مڃيندو ڪونهي. ڀلا جيڪڏهن سندس ڏاڍائيءَ جي پت وائکي ٿي وڃي ته پوءِ دنيا کي ۽ خاص ڪري پنهنجي شڪار (Victims) کي ٻڌائيندو ته سڀ ڪجهه اُهو سندس جبر ۽ ڏاڍ جي شڪار ٿيل ڌر جي مفاد وٽان ٿو ڪري. ڀلا جيڪڏهن ان ڳالهه کان به ويو تڏهن به دين ڌرم يا وطن جو نالو وٺي هيڻي کي ماٺ ڪرائڻ وارو هٿيار ته وٽائنس ڪيڏانهن به ڪونهي ويو!

هونئن ته پهرئين ڏينهن کان ئي ڏاڍو بهرحال ڏاڍو رهيو آهي. اِهو آئين ۾ به ڏاڍو تسليم ٿيل آهي، چالاڪيءَ ۾ به ڏاڍو آهي ته لٺ ڌڪي ۾ ته هونئن ئي ڏاڍو آهي جو انگريزن چئي ڇڏيو ته ”ويڙهاڪ نسل“ اتي ئي جنم وٺندو آهي!

وري جڏهن ضياءَ آيو، سياست تي بندش پئي ۽ ان جي جاءِ تي وري ضياءَ برانڊ سياست کي جنم وٺائي ان کي زور وٺايو ويو، جنهن جو مکيه روپ آهي، هن ڌرتيءَ تي مقدس ڏهڪاءَ جو جنم وٺڻ ۽ پوءِ ملڪن توڙي قومن جون سرحدون اورانگهي سڄي ڌرتيءَ تي ان جو ڦهلجڻ. ڳالهه اها آهي ته مذهبي ڏهڪاءَ پسند ويڙهاڪن ۾ هڪڙا ته اُهي آهن، جن کي رياست جي دائمي پاليسين تي عمل ڪرائڻ ۽ ان مان ڪجهه حاصل ڪرڻ لاءِ ٺاهيو ويو آهي ۽ انهن جي پالنا ۽ سرپرستي مٿانهين سطح تي ٿئي ٿي، ائين ٻيا وري فرقي پرست ويڙهاڪ آهن، جيڪي پاڻ کانسواءِ ٻئي ڪنهن کي مسلڪ جي اختلاف جي بنياد تي مسلمان توڙي محبِ وطن مڃڻ لاءِ نه ته تيار آهن نه ئي انهن جي جيئرو رهڻ جي حق کي تسليم ڪن ٿا. سندن تربيت ئي ائين ڪئي وڃي ٿي ته ساڻن اختلاف رکڻ واري هر ڌر جو طبعي طور تي خاتمو آڻڻو آهي ۽ پوءِ صورتحال اها آهي جو مسلڪي اختلاف جي بنياد تي ٿيندڙ خونريزي الائي ته گهڻا دفعا اسان ڏٺي آهي. هتي اها ڳالهه پڌري ڪجي ته انهيءَ صورتحال جي پويان ٻاهرين ڪن ملڪن جي حاڪمن جا مفاد ئي ڪار فرما آهن، جن لاءِ اهي ويڙهاڪ اڻ سڌي يا اڻ ڌري (Proxy) جنگ ڪن ٿا ۽ عقيدي جي بنياد تي انهيءَ سڄي خونريزيءَ کي اهي پنهنجي مقدس جنگ سمجهي وڙهن ٿا. ان وچ ۾ اهم ڳالهه اها به آهي ته ان لاءِ کين اُنهن ملڪن مان سرڪاري توڙي خانگي سطح تي مالياتي ادائگي پڻ ٿيندي رهندي آهي. ڪنهن ڏاهي جو چوڻ آهي ته Money and faith are the most strong motivators. ۽ اها ڳالهه ڪنهن به حوالي کان ڳجهي به ڪانهي. پاڪستان جو ٻچو ٻچو اها ڳالهه ڄاڻي ٿو، پر اسان جي رياست توڙي حاڪمن ۾ جرئت ئي ڪانهي جو ان تي اعتراض واري سگهن، جنهن جو ڪارڻ آهي رياست تي غالب ڌرين جا مفاد!

نه فقط ايترو پر انهن ويڙهاڪن جون ملڪ جي اندر به نه فقط خانگي سطح تي پر رياستي سطح تي به مالي گهرجون پوريون ڪيون وڃن ٿيون. جنهن ڳالهه تي به اعتراض يا سوال ڪرڻ جي سخت منع آهي ۽ اها ڳالهه جوکي جي به آهي!

ڳالهه هيءَ آهي ته مٿي جيڪي به ڳالهيون لکيون ويون آهن، سي نيون ڪونهن، بار بار انهن جو ذڪر ۽ ورجاءُ ٿيندو پيو اچي. جيڪا ڳالهه اڄ ڪرڻي آهي سا اها آهي ته ملڪ ۾ يا ملڪ کان ٻاهر ويڙهه ڪرڻ واريون جييڪي به ڌريون آهن، جن مان ڪن کي Diplomatic زبان ۾ Non- state actorsچيو ٿو وڃي ۽ جن تي ڪيترائي سال اڳ، عالمي برادري ۽ خاص ڪري اسان جي ملڪ جي حاڪمن جي ان داتا ۽ آقا آمريڪا جي چوڻ تي بندش به وڌي وئي هئي. هتي ٻه ڳالهيون چٽيون ڪندا هلون ته هن ملڪ ۾ اهڙين ڌرين تي بندش عوامي راءِ جي حوالي کان ڪانه پوندي آهي، پر حاڪمن جا شوق پورا ڪرڻ وارين عالمي طاقتن جي حڪم تي ئي پوندي آهي ۽ ٻي ڳالهه (جيتوڻيڪ ان ۾ پهرين ڳالهه سان تضاد آهي) اها ته حقيقت ۾ ملڪ ۾ ڏهڪاءَ پسند، خونريز ويڙهاڪ تنظيمن جي فقط نالن تي بندش پئي آهي ۽ اهي تنظيمون ائين جو ائين قائم آهن ۽ پنهنجي ڌنڌي ۾ رُڌل آهن.

اصل ڳالهه اها آهي ته اهي تنظيمون جن تي رياستي دعويٰ موجب بندش پيل آهي، تن سڀني جون سواءِ ”تحريڪ طالبان پاڪستان“ جي هيڊ آفيسون پنجاب ۾ قائم آهن. اها ڳالهه به ڪنهن کان ڳجهي ڪانهي، نه ملڪي ماڻهن کان نه ئي دنيا کان، پر پنجاب سرڪار جو زور انهيءَ ڳالهه تي آهي ته ”پنجاب اندر دهشتگردن جو ڪو وجود ئي ڪونهي، نالو ئي ڪونهي دهشتگردن جو!؟ مُنهن جي وڏي پڪائيءَ سان اها دعويٰ ڪرڻ ۾ حڪمران جماعت پاڪستان مسلم ليگ (ن) جي پنجاب جي Stalwart يعني چوٽيءَ جي ليڊرشپ ۽ پنجاب جو وڏو وزير ميون شهباز شريف ۽ سندس قانون وارو وزير راڻا ثناءُ الله ته ٻاڪا ڦاڙي، وڏي رعب تاب ۽ دهمان سان اها ڳالهه ڪندا آهن.

بندش پيل تنظيمن جي سرپرستي ۽ سهائتا ڪرڻ واري ڳالهه ڪجي ته به هن ملڪ ۾ خبرچار رکڻ وارين ڌرين جي ٻچاپڙائي وارو رويو پڌرو ٿي اڳيان ايندو. مثال طور پختونخواهه جي صوبائي بجيٽ ۾ اڪوڙا خٽڪ واري مدرسي ”مدرسئه حقانيه“ يعني ابوالطالبان مولانا سميع الحق واري مدرسي کي عمران خان واري جماعت پاران ٽيهه ڪروڙ روپيا ڏيڻ واري ڳالهه جيئن هُلي ته سڄي قومي ميڊيا ۾ حل پئجي ويو. مون کي بهرحال عمران خان سان ڪا همدردي ڪانهي، نه آئون سندس شخصيت کان متاثر آهيان نه ئي سياسي فلسفي يا سياست جي انداز کان- ۽ پوءِ عمران خان توڙي سندس پارٽي، توڙي پختونخواهه ۾ حڪومتي سطح تي پئي وضاحتون آيون (هونئن عمران خان جي طالبان سان محبت/ همدردي واري ڳالهه به ڪنهن کان ڳجهي ڪانهي. موصوف سالن کان سڏجي ئي طالبان خان) پر 15-2014ع واري پنجاب جي بجيٽ ۾ حافظ سعيد واري تنظيم جماعت دعويٰ لاءِ سٺ ڪروڙ روپيا رکيا ويا ته ڪير ڪونه ڪڇيو!

لشڪر جهنگوي جي اڳوڻي مقتول سربراهه ملڪ اسحاق لاءِ ٻڌايو ويو ته اهو جڏهن به جيل ويو ته سندس گهر جو سڄو خرچ پکو پنجاب سرڪار ڏيندي هئي. اها ڳالهه پنجاب سرڪار، سرڪاري سطح تي تسليم به ڪئي هئي. هاڻي اِهي اُهي ڳالهيون آهن، جيڪي ظاهر ٿيون آهن، لڪل ڳالهيون ته الائي ڪيتريون هونديون!؟ پوءِ سائين جن به ملڪ اسحاق کي دهشتگرد طور جنم وٺرايو، جن کيس مچائي مواڙ ڪيو، کيس (ملڪي قومي مفاد کان ذاتي مفاد کي افضل سمجهڻ ڪري) ڍر ڏئي سرڪش بڻايو، تن ئي کيس پُٽ ۽ درجن ڏيڍ پوئلڳن سوڌو مارائي ڇڏيو) شايد ته ملڪ اسحاق ”بي چيو“ بڻجي ويو هو!؟ (اها ئي ڳالهه ٽي ٽي پي ۽ ايم ڪيو ايم لاءِ به ٻڌڻ ۾ اچي ٿي).

سو ڳالهه پئي ڪئيسون پنجاب ۾ دهشتگردن جي موجودگيءَ جي، لڳ ڀڳ ڏيڍ سال کن اڳ ”سرل الميڊا“ ڊان ۾ پنهنجي هڪڙي آرٽيڪل ۾ جنرل ڪياني بابت (سندس رٽائر ٿيڻ کانپوءِ) لکيو هو ته ڪنهن هنڌ هڪڙي صحافي جنرل ڪيانيءَ کان پنجاب ۾ دهشتگردن خلاف آپريشن نه ڪرڻ بابت سوال پڇيو، جيئن اڳي ئي پختونخواهه ۽ فاٽا ۾ پئي ٿيو ۽ اڄڪلهه سنڌ ۾ ڪيو پيو وڃي. جنرل ڪيانيءَ، الميڊا لکيو ته ان موقعي تي ته ڪو جواب ڪونه ڏنو، پر پوءِ سوال ڪرڻ واري صحافيءَ کي ڪنڊائتو سڏائي ٻڌايو ته ”پنجاب ۾ آپريشن ڪرڻ سان ملڪ ۾ ”بي چيني“ وڌندي ۽ آئون نٿو چاهيان ته منهنجي اڳواڻي جي ڏينهن ۾ اسان اندر اختلاف يا ڪا ڦڙڦوٽ جنم وٺي“. ان ڳالهه مان ثابت ٿئي ٿو ته جنرل ڪيانيءَ پنجاب ۾ دهشتگردن جي موجودگيءَ کان انڪاري ڪونه هو، پر کيس پنجاب ۾ ادارن طرفان آپريشن تي Reservations هئا ۽ ظاهر آهي ته ميون شهباز شريف، راڻو ثناءُ الله يا ڪو ٻيو پنجاب ۾ دهشتگردن جي هجڻ جو انڪاري ايڏو ته باخبر هرگز ڪونه هوندو، جيڏو باخبر جنرل ڪياني ٿي سگهيو ٿي.

هاڻي ڪن تازن واقعن جو ذڪر ٿا ڪريون، جيڪي وڏن ۽ لاڳيتن مطالبن کانپوءِ فقط ٽن هفتن ۾ NAP جي حوالن کان کنيل ننڍن قدمن طور اڳيان آيا آهن. 23 جولاءِ تي اوڪاڙي ۾ ڪيل آپريشن ۾ چار دهشتگرد مارجي ويا، 31 جولاءِ تي شيخو پوري ۾ ڪيل آپريشن ۾ ست دهشتگرد ماريا ۽ ٽي ڀڄي ويا. 6 آگسٽ تي گجرات مان داعش سان لاڳاپيل هڪ دهشتگرد گرفتار ڪيو ويو (حڪمران، ملڪ ۾ داعش جي موجودگيءَ جو به لڳاتار انڪار ٿا ڪن). 12 آگسٽ تي راولپنڊي، گوجر خان ۽ ڪلر سيدان مان ڇهه دهشتگرد گرفتار ڪيا ويا ۽ وٽائن سرگهون ۽ ٻيا به ڪيترائي موتمار هٿيار هٿ آيا. ساڳئي ڏينهن پنجاب جي ڪيترن ئي شهرن مان ڪيترن ئي دهشتگرد تنظيمن جا هڪ سؤ ستر ويڙهاڪ جهليا ويا. 13/14 آگسٽ يعني آزاديءَ جي سالگرهه واري رات پنجاب جي گادي واري شهر لاهور جي ڪن علائقن ۾ آپريشن ٿيو، جنهن ۾ ڪيترائي دهشتگرد ٻَڌا ويا ۽ هٿيار هٿ ڪيا ويا آهن! ياد رکڻ گهرجي ته آپريشن ڪرڻ وارن اهي دهشتگرد/ هٿيار سنوان سڌا، پنجاب اندر دهشتگرد نه هُجڻ واري دعويٰ ڪندڙن جي آنڊن مان ڇڪي ٻاهر ڪڍيا آهن! پاڻ اهو به ته ٻڌو نه جيڪو علي حيدر جيلانيءَ طالبان جي قيد مان ڇُٽي اچي ٻڌايو! ان ٻڌايو ته کيس اغوا ڪرڻ کانپوءِ ٽي مهينا ته فيصل آباد (راڻي ثناءُ الله جو شهر جتي سندس پنهنجي قائم ڪيل تاثر موجب سندس حڪم ۽ راضپي کانسواءِ پن ئي ڪونه چري!) ۾ رکيو ويو هو (ائين بئريسٽر اويس شاهه کي وري سکر ۾ رکيو ويو هو، جنهن شهر کي وري خورشيد شاهه کان به وڌيڪ مولوي فضل الرحمان هاڻي پنهنجو شهر ٿو سمجهي!) ته پوءِ ٻڌايو وڃي ته ڇا اڃا به پنجاب ۾ دهشتگردن جي خلاف آپريشن ڇونه ڪيو وڃي؟ اسان اٻوجهن ۽ محڪومن کي اهو به ٻڌايو وڃي ته ڇا هتي به ائين آهي جيئن وڏيرڪي انصاف ۾ هوندو آهي، جنهن پٽاندر پنهنجو ڏوهي ٿيندو ئي ڪونهي!؟ اسان کي اهو به سمجهايو وڃي ته ڇا دهشتگردن خلاف آپريشن ملڪ جي مفاد ۾ ته آهي، پر ڇا پنجاب جي مفاد ۾ ڪونهي؟ ته ڇا پنجاب جا مفاد ڌار ۽ پاڪستان جا مفاد ڌار آهن ۽ پنجاب جا مفاد، پاڪستان جي مفادن کان بالا و اعليٰ (Supreme) آهن!؟

 (روزاني عبرت) 

 

ڪشمير ۾ ڀارتي ظلم جي انتها!

انڊيا جي گاديءَ واري هنڌ نئين دهليءَ کان سرينگر تائين سياسي حلقن جو گوڙ پنهنجي جاءِ تي پر ڪشمير ۾ ڪيترن ئي هفتن کان جاري هند مخالف احتجاجي تحريڪ هر نئين موت سان شديد ٿيندي پئي وڃي. مظاهرن جو زور ٽوڙڻ جي لاءِ پهرين ئي مسلسل ڪرفيو، فون ۽ انٽرنيٽ رابطن تي پابندي ۽ رات پيٽ ۾ شهرين کي حراسان ڪرڻ جون ڪارروايون جاري آهن پر اربع ڏينهن کان رات جو به ڪرفيو لاڳو ڪيو ويو آهي. پيٽرول ۽ ڊيزل جي سپلاءِ روڪي وئي آهي. جڏهن ته کير، سبزيون ۽ ٻيون غذائي جنسون کڻي ايندڙ گاڏين کي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ داخل ٿيڻ جي اجازت به نه پئي ڏني وڃي.

موت جو تازو واقعو اربع جي شام ڏاکڻي ڳوٺ کهريو شار ۾ پيش آيو. مقامي رهواسين مطابق فوجي اهلڪارن رات جو ڳوٺ تي حملو ڪري ڪيترن ئي نوجوانن کي گرفتار ڪري ڪئمپ ۾ قيد ڪيو آهي. رات جو انهن نوجوانن تي جسماني تشدد ڪيو ويو، جنهن دوران 30 ساله ليڪچرار شبير احمد اجل جو شڪار بڻيو آهي. خميس جي صبح جڏهن شبير جو مڙهه کهريو پهچايو ويو ته اُتي ڪهرام مچي ويو.

ان کان اڳ 14 ۽ 15 آگسٽ تي سخت ترين ڪرفيو دوران مظاهرين تي فائرنگ جي واقعن ۾ 6 نوجوان مارجي ويا هئا.

واضح رهي ته 8 جولاءِ تي هٿياربند ڪمانڊر برهان واني جي پوليس آپريشن ۾ مارجڻ کانپوءِ واديءَ ۾ هند مخالف احتجاجي لهر ڦهلجي وئي هئي. ان تحريڪ کي دٻائڻ لاءِ فوجي ڪاررواين ۾ هينئر تائين 66 ماڻهو مارجي ويا آهن جڏهن ته  5000 کان وڌيڪ زخمي ٿي چڪا آهن، جن مان 500 ماڻهو، اکين ۽ ٻين جسماني عضون ۾ لوهه جا ڇرا يا پيليٽس لڳڻ سبب بينائيءَ کان محروم ٿي ويا آهن.

انڊين پارليمان ۾ ڪشمير جي صورتحال تي بحث ٿيو آهي. پارلياماني اجلاس کانپوءِ انڊيا جي وزيراعظم نريندر موديءَ گذريل هفتي نئين دهليءَ ۾ ڪشمير جي صورتحال متعلق ڪُل جماعتي اجلاس جي صدارت ڪئي پر ان اجلاس ۾ محض ان ڳالهه تي اتفاق ڪيو ويو ته ڪشمير ۾ ’قوم دشمن سرگرمين“ کي برداشت نه ڪيو ويندو.

15 آگسٽ تي انڊيا جي يوم آزادي جي موقعي تي نريندر مودي تاريخي لال قلعي مان خطاب ڪندي پاڪستاني صوبي بلوچستان، آزاد ڪشمير ۽ گلگت بلتستان جو ذڪر ڪري ڪشمير جي صورتحال کي نظرانداز ڪري ڇڏيو. جيتوڻيڪ ڪشمير ۾ مخالف ڌر جي اڳواڻ عمر عبدالله پاران ٻين مخالف گروپن سان گڏجي فوتين جي عدالتي تحقيقات جو مطالبو ڪندي، انڊين صدر پرناب مکرجي سان ملاقات جو اعلان ڪيو آهي پر ان سياسي سرگرمين جو زميني صورتحال تي ڪو به اثر مرتب ناهي ٿيو. مبصر چون ٿا ته نريندر مودي ۽ مقامي وزير اعليٰ محبوبه مفتي هينئر تائين جيڪي به بيان ڏنا آهن، انهن سان عوامي غم ۽ غصي ۾ اضافو ئي ٿيندو پيو وڃي. مثال طور 15 آگسٽ تي محبوبه مفتي پاران انڊيا زنده آباد جو نعرو هڻي سڀني کي حيران ڪري ڇڏيو ۽ ماڻهن کي اپيل ڪئي ته ”بندوق ۽ تشدد سان ڪجهه به حاصل نه ٿيندو.“ معاشي ماهر اعجاز ايوب چوي ٿو ته ”انهن بيانن مان لڳي ٿو ته حڪومت حالتن کي ٺيڪ ڪرڻ جي لاءِ سياسي کان وڌيڪ فوجي وسيلن کي استعمال ڪرڻ ڪرڻ چاهي ٿي.“ واضح رهي ته خميس ڏينهن ڏکڻ ڪشمير ۾ واقع هندوئن جي مقدس امرناٿ گپا جو 48 هون عرس پنهنجي پڄاڻيءَ تي پهتو. ياترين جي حفاظت تي 10 هزار نيم فوجي اهلڪار مقرر هئا، ياترا ڊيوٽي کان فارغ ٿيڻ بعد ان فورس کي شهرن، ڳوٺن ۽ حساس هنڌن ۾ اضافي طور مقرر ڪيو پيو وڃي.ان کان اڳ چار هزار اهلڪارن جو اضافي دستو نئين دهلي کان ڪشمير پهچي چڪو آهي. ڪشمير ۾ ڏيڍ لک پوليس اهلڪار، 60000 سي آر پي ايف ۽ ٻي فورسز جا اهلڪار اڳ ۾ ئي هند مخالفن سان مهاڏو اٽڪائي رهيا آهن.

اڳوڻن شدت پسندن تي مشتمل غير مستقل هٿياربند اهلڪارن جو تعداد به 30000 هزار آهي، جڏهن ته رياست جي ڳوٺن ۽ سرحدن تي پنج لک ڀارتي فوج تعينات آهي.

محقق ۽ ڪالم نويس ياسر مير چوي ٿو ته ”ڪجهه مهينن ۾ اترپرديش ۽ ٻين رياستن ۾ چونڊون ٿيڻ واريون آهن، اهڙي صورتحال ۾ حڪومت ڪشمير جي حوالي سان سياسي رعايت ڏيڻ لاءِ تيار ناهي ۽ مقامي وزيراعليٰ محبوبه مفتي به پنهنجي سياسي مجبورين باعث مودي کان رعايت جو مطالبو ڪرڻ جي پوزيشن ۾ ناهي. اهڙي صورتحال ۾ اسان کي خدشو آهي ته عوامي تحريڪ کي دٻائڻ جي لاءِ هڪ ڀرپور ڪريڪ ڊائون ٿيندو.“ واضح رهي ته ڪشمير ۾ گذريل 27 سالن دوران حڪومت هند جي پاليسي رهي آهي ته هن کي مخمل جي دستاني ۾ فولادي هٿ سان تعبير ڪيو ويندو آهي. يعني وڌيڪ سخت گير عنصر کي قيد ڪيو وڃي ۽ اعتدال پسندن سان ڳالهين جو اهڙو سلسلو شروع ڪيو وڃي، جنهن جو ڪو به واضح نتيجو نه نڪري سگهي.

ياسر مير چوي ٿو ”هن ڀيري مودي سرڪار مخمل جي دستاني کي اڇلائي ڇڏيو آهي ۽ صورتحال سان منهن ڏيڻ جي لاءِ دهلي جو فولادي هٿ واضح ٿي ويو آهي. “

(روزاني عبرت)  

خلق، سسٽم جي حڪمرانيءَ وارو سوجهرو ڪڏهن ماڻيندي؟

سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس- جسٽس ظهير الدين جمالي چيو آهي ته سنڌ ۾ جيڪو سٺو ڪم ڪري ٿو ان کي بدلي ڪيو وڃي ٿو. ڪراچي جي اڳوڻي ڪمشنر سيد آصف حيدر شاهه جي ڪارڪردگيءَ جي ساراهه ڪندي هن سوال اٿاريو آهي ته آخر هن جي ڪهڙي خطا هئي جو کيس هٽايو ويو؟ ۽ بدلي ڪئي وئي؟

چيف جسٽس جي جواب ۾ سنڌ جي ايڊووڪيٽ جنرل بئريسٽر ضمير گهمرو چيو آهي ته آصف حيدر شاهه ٽريننگ تي ويل آهي، ان ڪري هن جي جاءِ تي مقرري ڪرڻي پئي. بئريسٽر جي ان بيان عدليه جي اعليٰ منصب تي ويٺل شخصيت کي مطمئن ڪيو هجي يا نه پر سنڌ جو عوام ۽ خاص ڪري ڪراچيءَ واسي ان ڄاڻ ۽ احساس سان اتفاق نه ٿو ڪري.

پيپلز پارٽيءَ جي اها تاريخ رهي آهي ته جڏهن جڏهن به اها اقتدار ۾ رهي آهي، ان متحرڪ ۽ مخلص آفيسرن لاءِ مسئلا پيدا ڪيا آهن، جن آفيسرن بنگلن جي حاضري نه ڀري، انهن کي يا ته جبري موڪلن تي موڪليو ويندو آهي يا وري کين ٽريننگون ڪرايون وينديون آهن. سوشل ميڊيا تي جيڪا سيد آصف حيدر شاهه جي حوالي سان ڀرپور مهم هلي، گهٽ ۾ گهٽ ان ته اهو تاثر ڏنو ته سائين اِئين نه ٺهڻ جي نتيجي ۾ ڪيو ويو. ان معاملي تي پرنٽ ۽ اليڪٽرانڪ ميڊيا ۾ به ڪجهه گونج ٿي پر جيڪو گجگوڙ انٽرنيٽ تي آڏو آيو سو وڏي ڪمال جو هو.

ڪراچيءَ جي ڪمشنر جي معاملي تي دنيا جهان هڪ آواز ٿي جيڪو هن کي جس ڏنو، سو سنڌ جي ٻين آفيسرن لاءِ اتساهه بڻجڻ گهرجي ها پر هنن ان معاملي تي اها عبرت حاصل ڪئي ته جي حاڪمن جا حڪم نه مڃبا ته پوءِ ڪرسي ۽ عهدو بچي نه سگهندو. ان ڪري انهن وڌ کان وڌ جي حضوريءَ جي سلسلي ۾ هڪ زبردست ڊوڙ ڪري ڏني ۽ ان ڊوڙ وارو عمل اڄ به پنهنجي پوئين رڪارڊ کي ڀيٽا ڏيندي نظر اچي ٿو.

سپريم ڪورٽ جي چيف جسٽس امير هاني مسلم ٻه ڏينهن اڳ رمارڪس ڏنا آهن ته سنڌ ۾ عهدن تي چونڊي چونڊي مخصوص آفيسر مقرر ڪيا وڃن ٿا. اهو سلسلو بند نه ٿيو ته توهين عدالت جي ڪارروائي ڪنداسين. جسٽس امير هاني مسلم جي سربراهيءَ ۾ بئنچ سنڌ حڪومت جي آفيسرن خلاف توهين عدالت درخواست جي ٻڌڻي ڪئي آهي، جنهن دوران جسٽس امير هاني مسلم سڌن لفظن ۾ چيو آهي ته سنڌ حڪومت سپريم ڪورٽ جي فيصلن جو مذاق نه اڏائي. جسٽس امير هاني پاران ملير ڊولپمينٽ اٿارٽي جي ايم ڊي بابت ڄاڻ وٺڻ واري سوال تي سرڪاري وڪيل ۽ ايڊيشنل سيڪريٽري سروس طرفان لاتعلقي جو اظهار آڏو آيو آهي. جيڪا ڳالهه ثابت ڪري ٿي ته صورتحال ڪيتري سنگين آهي ۽ معاملا ڪيترا خراب توڙي بگڙيل آهن.

سپريم ڪورٽ جڏهن سمري موڪلڻ بابت سوال ڪري ٿي تڏهن به سرڪاري همراهه سانت ۽ سڪتي ۾ وٺجي وڃن ٿا ۽ وري جڏهن سپريم ڪورٽ جو حڪم ياد ڏياريندي آفيسر عطا محمد پنهور کي وفاق حوالي ڪرڻ بابت پڇيو وڃي ٿو ۽ معلوم ڪيو وڃي ٿو ته آخر ڇا جي ڪري ان کي واپس وفاق ڏانهن نه موڪليو ويو آهي؟ تڏهن سيڪريٽري اسٽبلشمينٽ چوي ٿو ته قانون واري وزارت جي راءِ آهي ته هو سنڌ ۾ ئي مقرر رهي، ان ڪري اسان کيس نه هٽايو. اهي سوال سنڌ حڪومت جي وڪيل جا آهن ۽ سنڌ حڪومت ڪنهن جي آهي يا ان جا سڌا ۽ اڻ سڌا ڪرتا ڌرتا ڪير آهن؟ سا ڳالهه ڪا لڪيل ۽ ڍڪيل نه آهي.

سپريم ڪورٽ اهو سوال اٿاريو آهي ته عدالت روڪيو ته پوءِ سيڪريٽري اسٽبلشمينٽ آفيسر کي ڪيئن ٿو روڪي ۽ مقرر ڪري سگهجي؟ سپريم ڪورٽ ذميوارن خلاف ڪارروائي ڪرڻ جي ڳالهه ڪئي آهي ۽ اهو به چيو آهي ته ڏسون ٿا سيڪريٽري اسٽبلشمينٽ عدالتي حڪمن تي عمل ڪيئن نه ٿو ڪري؟ ڇا اهو آفيسر ايترو طاقتور آهي جو عدالت جي حڪم باوجود سنڌ ۾ ئي مقرر آهي؟

مٿيان ٻئي عدالتي حوالا ۽ رمارڪس سنڌ حڪومت لاءِ خطري جي گهنٽي ثابت ٿين ٿا يا نه؟ پر گهٽ ۾ گهٽ سنڌ جي عوام کي خطري جا گهنڊ وڄڻ وارو تاثر ضرور مليو آهي. سپريم ڪورٽ ملڪ جو اعليٰ ۽ اهم ادارو آهي، جنهن ملڪي معاملن ۽ مسئلن تي ڏاڍا شاندار ۽ عوام دوست فيصلا ڪيا آهن. اهو منهنجو ذاتي رايو آهي ۽ ويجهي ماضيءَ جي تاريخ جو رڪارڊ به ان تي تصديق جي مُهر هڻي ٿو. گذريل ڪافي سالن کان عوام جي اهنجن جو ازالو جيڪڏهن ڪنهن حد تائين ڪنهن اداري ڪيو آهي ته اهو ادارو عدليه جو ئي آهي.

مٿي ذڪر آيل حوالا گذريل ٻن ٽن ڏينهن جا آهن ۽ سنڌ جي وڏي وزير مراد علي شاهه جي لاءِ چئلينج ٿي اڀريا آهن. سائين مراد علي شاهه جيڪڏهن چاهي ته سنڌ جي سمورن کاتن کي سختيءَ سان عدالتي حڪمن تي عمل لاءِ پابند بڻائي سگهي ٿو پر اهو معاملو جيترو چوڻ ۾ آسان آهي، اوترو ئي عمل ۾ ڏکيو آهي. ڇو ته  پيپلز پارٽي اڄ به دبئي فيصلن جي محتاج آهي.

مون کي چڱيءَ ريت ياد آهي ته قائم علي شاهه جي پوئين دور ۾ شڪارپور ۾ عوامي مڃتائن جي بُلندين کي ڇُهندڙ ايس ايس پي اظفر مهيسر کي رڳو ان ڪري بدلي ڪيو ويو هو جو هو بنگلن جي سلامي نه ڀريندو هو. هن 310 ڏينهن واري مختصر عرصي ۾ ڪمال طريقي سان خلق جي دلين تي راڄ ڪيو ۽ لکين ماڻهن جي دلين جي ڌڙڪن بڻجي ويو. شڪارپور ۾ هن شهر جي تمام وڏي مسجد ۾ جمع نماز کانپوءِ عوامي ڪچهري ڪئي هئي. تاريخي جگن ناٿ لائبريري ۾ سي ايس ايس جي تياري جي حوالي سان شاگردن کي شاندار ليڪچر ڏنو هو. هن هزارن جي ميڙ ۾ هڪ عوامي اجتماع دوران خلق کي چيو هو ته پوليس تي ڀاڙڻ بدران عوام پاڻ پوليسنگ وارو ڪردار ادا ڪري. هن آڏو جڏهن گرلس ڪاليج ۽ اسڪولن آڏو لوفر ڇورن جي شودگيرين ۽ بدمعاشين جون شڪايتون آيون هيون، تڏهن هن پوليس جا ڪن ته کڙا ڪيا ئي هيا پر عام ماڻهوءَ جي ضميرن کي به جنجهوڙي کين پنهنجي حصي جي ڪردار ادا ڪرڻ لاءِ اتساهيو هيو. هن جو سوال اڄ به منهنجي ڪنن ۾ گونجي رهيو آهي. ڇا ته هن جي ڳالهه ۽ دليل ۾ وزن هو. هن چيو هو ته اوهان جي نياڻين کي جيڪڏهن ڪو لوفر تنگ ڪري ته پوءِ ڇا اوهان جي اها ذميواري نه ٿي ٿئي ته اڳتي وڌي ان جا هٿ روڪيو ۽ اهو پاڻ پڪڙي پوليس جي حوالي ڪيو.

غلام اظفر مهيسر عوام ۽ پوليس وچ ۾ جيڪا ويجهڙائي پيدا ڪئي هئي، اهڙي ويجهڙائي شڪارپور جي تاريخ ۾ ماضيءَ جي آڱرين تي ڳڻڻ جيترن آفيسرن جي حصي ۾ آئي هجي ته ٻي ڳالهه آهي، باقي نه ته اونداهه ئي لڳي پئي آهي.

سپريم ڪورٽ جا اهي واضح فيصلا اڄ به رڪارڊ جو حصو آهن، جن ۾ آفيسرن کي ڪنهن به ناجائز سياسي فرمائش پوري ڪرڻ کان نه رڳو روڪيو ويو آهي پر اهڙي صورت ۾ لاڳاپيل عنصرن خلاف بنا ڪنهن دير جي شڪايت داخل ڪرائڻ جي هدايت به ڪئي وئي آهي پر بدقسمتي اها آهي ته سپريم ڪورٽ جي انهن واضح حڪمن باوجود هن وقت تائين به سنڌ جي ڪامورا شاهي مفاهمتي پاليسي جو ثمر حاصل ڪندي رهي آهي، اها پنهنجا به ڀڀ ڀريندي رهي آهي، حاڪمن ۽ سياستدانن جون جائز ۽ ناجائز فرمائشون به پوريون ڪندي آئي آهي. اهو ئي سبب آهي ته سنڌ جا ادارا ڀڙڀانگ، برباد ۽ تباهيءَ جي انتها وارا آثار ڏيکاري رهيا آهن.

سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه جي وڏ وزارت واري مراد ته الله پوري ڪئي آهي پر سوال اهو آهي ته عوام جي اندر ۾ جيڪي پلجندڙ مرادون آهن، انهن کي هو ڪهڙو دان عطا ڪري ٿو؟ هن جي وس ۾ آهي ته هو سموري سنڌ جي ضلعن ۽ تعلقن جي سمورن سرڪاري کاتن ۾ عوام دوست ڪردار ادا ڪندڙ ۽ پنهنجي ايمانداري ۽ اصول پرستيءَ واري هاڪ ۽ ساک ڇڏي ويندڙ آفيسرن جو رڪارڊ مختلف ذريعن کان حاصل ڪري ۽ ان جي آڌار تي سنڌ ۾ تقررين ۽ مقررين جي هڪ نئين تاريخ رقم ڪري. پر سوال اهو آهي ته سنڌ جي سائين کي صلاحڪارن واري پنهنجي لشڪرن مان ڪنهن اهڙي ڳالهه ڪن ۾ چئي به هوندي؟

اهي صلاحڪار ۽ وزير جيڪي سن ڪوٽا تي آيل آهن، اهي پنهنجي وڏڙن جي تاريخ جو لحاظ رکندي سدائين سانت ۾ رهڻ ۽ عوام کان لاتعلق رهڻ واري واٽ تي اڄ به پوري تسلسل سان وکون وڌائي رهيا آهن. عوام جي ٽئڪسن مان گڏ ٿيل خزاني مان وسيلا ۽ فائدا حاصل ڪري مزا ماڻي رهيا آهن. حقيقت ۾ اهي گاڏين جو پيٽرول نه پر عوام جو رت ساڙي رهيا آهن. خلق کي جَڪ ڏياري رهيا آهن. ماڻهو اندر جون مڪون اندر ۾ هڻي رهيا آهن، اهي بي وس ۽ لاچار آهن. نه چپ رهي ٿا سگهن، نه ئي ڪجهه چئي ٿا سگهن. عوام جي اهڙي سست طبيعت جو ئي نتيجو آهي جو مسئلن جي صورت ۾ عذابن ۾ ڀرپور واڌ آئي آهي. انهن مان ڇوٽڪارو ڪلهه به خواب هو اڄ به خواب آهي.

سنڌ جي وڏي وزير سيد مراد علي شاهه جي ان ڳالهه ۾ تِر جيترو به وڌاءُ ناهي ته مسئلا رات وچ ۾ حل نه ٿيندا آهن پر سائين انهن جي ازالي لاءِ جنهن پاليسيءَ جي پڪ ڏياري رهيو آهي، تنهن جي ڪا جهلڪ ڏسڻ ۾ اچڻ گهرجي. سائين چوي ٿو ته اهڙو سسٽم جوڙي وڃبو جو ايندڙ وڏو وزير تبديل نه ڪري سگهندو. ان حوالي سان سائينءَ جون حڪمت عمليون ته پڪ سان ايندڙ ڏينهن ۾ ئي ڏسي سگهبيون پر گهٽ ۾ گهٽ ڪي اهڙا امڪان ته نظر اچڻ گهرجن، جن جي آڌار تي عوام کي اهو ويساهه ٿئي ته وقت هڪجهڙو نه آهي، اهو ضرور بدلبو.

پيپلزپارٽيءَ جي پوري تاريخ عوام کي خوابن جي پويان ڊوڙڻ وارا ڏس پتا ڏئي ٿي. پي پي جي منشور ۾ به طاقت جو سرچشمو عوام آهي پر حقيقت ۾ عوام سان جيڪو حشر نشر ٿيو آهي، اهو انتهائي المناڪ آهي، جنهن لاءِ جيترو ماتم ڪجي سو گهٽ آهي پر سنڌ کي ۽ سنڌ جي عوام کي ماتمن ۽ مذمتن کان اڳتي وڌي ڪردار ادا ڪرڻو پوندو، تڏهن ئي وڃي حڪمرانن جي حڪمت عملين ۾ ڪو ڦيرو ايندو.

 (روزاني عبرت) 

 

سول ـ مليٽري لاڳاپا ۽ نئين آرمي چيف جي مقرري

(روزاني جيجل)