جمال خشڪوجي جو قتل ۽ سعودي آمريڪا لاڳاپا.

شفيق الرحمان شاڪر

آمريڪي ڪانگريس جا ڪيترائي سينئر ميمبر صحافي جمال خشوڪجي جي قتل واري معاملي تي آمريڪي حڪومت تي دٻاء وجھي رهيا آهن ته اها سعودي عرب سان پنهنجي لاڳاپن جو ٻيهر جائزو  وٺندي ان خلاف معاشي ۽ واپاري پابنديون عائد ڪري پر ٽرمپ طرفان سعودي عرب سان ٿيندڙ هٿيار وڪڻڻ واري معاهدي کي ختم نه ڪرڻ واري فيصلي ثابت ڪري ڇڏيو آهي ته آمريڪا لاء پنهنجا اقتداري مفاد ئي اهم آهن.اٽڪل 22 آمريڪي سينيٽرن سعودي عرب خلاف ”گلوبل ميگنٽسڪي ايڪٽ“ تحت معاشي پابنديون هڻڻ جو مطالبو ڪيو آهي.هنن جي چوڻ مطابق سعودي سفارتخاني ۾ جمال خشڪوجيء جو قتل آمريڪا لاء سعودين سان پنهنجي لاڳاپن تي نظرثانيء لاء هڪ اهم موڙ  آهي.اڳوڻي ريپبليڪن سينيٽر بوب گراهم سي اين اين سان ڳالهائيندي چيو ته سعودي عرب سان لاڳاپا آمريڪا لاء خطرناڪ ۽ نقصانڪار آهن.هن 11 سيپٽيمبر جو حوالو ڏيندي اهو پڻ چيو ته اهڙو سانحو جنهن ۾ اٽڪل ٽي هزار آمريڪي زندگيون وڃائي ويٺا هئا ان واقعي ۾ به سعودي ملوث نڪتا هئا.گراهم جو چوڻ هوته آمريڪا کي ڪنهن به معاشي بليڪ ميلنگ جو شڪار ٿيڻ بدران خشڪوجيء جي قتل تي سعودي عرب سان سڀ لاڳاپا ختم ڪري ڇڏڻ گھرجن.ميگنٽسڪي ايڪٽ 2012ع ۾ روس کي مبينا انساني حقن جي ڀڃڪڙي ڪرڻ تي سندس خلاف پابنديون عائد ڪرڻ لاء منظور ڪيو ويو هو جنهن جو دائرو 2016ع ۾ پوري دنيا جي ملڪن تائين وڌايو ويو.جمال خشڪوجيء واري معاملي ۾ اهو قانون سعودي عرب خلاف استعمال ٿي سگھي ٿو.پر ڇا آمريڪي قانونساز واقعي اهو قانون سعودي بادشاهن خلاف استعمال به ڪندا يا اها رڳو بليڪ ميلنگ واري حرفت ئي ثابت ٿيندي؟ سعودي سفارتخاني اندر 59سالا خشڪوجيء جو قتل هونئن به پڪ سان هڪ المناڪ ڏوهه آهي پر انهيء معاملي تي وڌيڪ دٻاء پيدا ٿيڻ جو سبب ان جو آمريڪي شهري ۽ واشنگٽن پوسٽ جو ڪالم نگار هئڻ آهي.خشڪوجي واشنگٽن ۾ اسٽيبلشمينت جي مختلف ڌڙن ، ٿنڪ ٽينڪس ۽ ميڊيا حلقن سان چڱيء طرح ڳنڍيل هو.سعودي حڪمرانن خاص طور تي ولي عهد محمد بن سليمان خلاف هن جون تنقيدي لکڻيون سعودي عرب لاء اولهه جي دنيا ۾ ڏکيائيون پيدا ٿيڻ جو سبب به بڻجي رهيون هيون.ترڪ جاچ ادارن جن ترڪيء ۾ سعودي قائونسلخاني تائين پهڄ حاصل ڪئي هئي انهن جي چوڻ مطابق انهن کي واضح ثبوت هٿ آيا آهن ته صحافيء کي ان عمارت اندر ئي قتل ڪيو ويو هو.جڏهن ته سعودي حڪومت پهرئين ڏينهن کان پنهنجن متضاد بيانن سبب پنهنجي لاء وڌيڪ شڪ شبها پيدا ڪندي رهي آهي. آخر ڪار عالمي دٻاء هيٺ سعودين اهو تسليم ڪري ورتو آهي ته جمال جو موت سندن ئي سفارتخاني اندر هڪ جھيڙي دوران ٿيو آهي.سچ اهو آهي ته هن وقت سعودي حڪمران دنيا ۾ ان غلط بيانيء جي ڪري پنهنجو اعتبار بريء طرح وڃائي ويٺا آهن.اهو سوال به اهم آهي ته آخر پندرهن ماڻهن جي سعودي ٽيم انهن ٻن نجي جيٽن ذريعي استنبول ڇو پهتي جيڪي جيٽ سعودي شهزادن جي ملڪيت ٻڌايا وڃن ٿا؟جيڪر اهي واقعي جمال خشڪوجيء سان ڳالهيون ڪرڻ آيا هئا ته پوء انهن وٽ مبينا طور تي  وڍ ڪٽ جا خطرناڪ اوزار ڪهڙي مقصد لاء هئا؟ترڪ جاچ ادارن جو چوڻ آهي ته اهي هن هفتي جي آخر ۾ هڪ تفصيلي جاچ رپورٽ جاري ڪندا.واشنگٽن پوسٽ مطابق آمريڪي حساس ادارن جي جاچ موجب ان قتل جا پيرا سڌو سعودي شاهي خاندان تائين پهچن ٿا پر ٽرمپ به اصل معاملي تي پردو وجھي معاملي کي ڪنهن ٻئي رخ ۾ ڌڪڻ جي ڪوشش ڪندي نظر اچي ٿو.ٽرمپ جي چوڻ مطابق سعودي حڪمرانن ان سڄي معاملي کان لاتعلقي ظاهر ڪئي آهي ۽ هو (ٽرمپ) به سمجھي ٿو ته اهو ڪم ڪن غيررياستي عنصرن جو ٿيل محسوس ٿئي ٿو. سعودي ميڊيا هاڻي اها رپورٽنگ ڪري رهي آهي ته پندرهن ماڻهن جي جيڪا ٽيم رياض کان استنبول لاء اڏاڻي هئي انهن کان جاچ ڪئي ويندي.ان جو مطلب ته اهو ٿيو ته ان پوري معاملي جي ذميداري هر صورت ۾ انهيء ٽيم تي وجھي سعودي حڪمرانن کي ڪلين چٽ ڏني وڃي.پر ان معالي کي ليء مٽي ڪرڻ ايترو آسان ڪم نه آهي جو ترڪ ۽ آمريڪي تحقيقاتي ادارن وٽ وڏي پيماني تي مبينا طور تي گواهين ۽ شهادتن جو هڪ وڏو زخيرو موجود آهي جنهن ذريعي اهو قتل سعودي حڪمرانن جي جان نه ڇڏيندو.خشڪوجيء جي آمريڪي اسٽيبلشمينٽ ۽ ميڊيا ۾ موجود اثر رسوخ سبب اها اميد ڪئي پيئي وڃي ته اصل حقيقتون ضرور دنيا جي سامهون اينديون.انهيء سان گڏوگڏ ترمپ جا سياسي مخالف ۽ ميڊيا انهيء معاملي کي ٽرمپ جي خلاف به استعمال ڪندا جيڪر ٽرمپ سعودين سان پنهنجي پاليسيء تي نظرثاني نٿو ڪري.اڃا پڪ سان اهو نٿو چئي سگھجي ته خشوڪجيء جو قتل آمريڪا ۽ سعودي لاڳاپن ۾ هڪ اهم موڙ ثابت ٿيندو  پر خشوڪجيء سعودي پاليسين خاص طور تي يمن جنگ متعلق جيڪي ڪجهه بهادريء سان لکيو ان حوالي سان خشڪوجيء دنيا ۾ پنهنجا ڪئين حامي ۽ پوئلڳ ڇڏيا آهن جيڪي خاموش نه رهندا . صدر ٽرمپ پاران اصل معاملي تي پردو وجھڻ جي ڪوشش اهو ثابت ڪري ٿي ته آمريڪا جا تيل سان ڀريل هڪ ملڪ سان لاڳاپا ايترا اونها آهن جو ان قسم جي معاملن جو انهن تي ڪو خاص فرق نه پوندو.انهن لاڳاپن جي پيڙهه 1945ع ۾ رکي ويئي هئي جڏهن آمريڪي صدر روزويلٽ  سعودي رياست جي باني شاهه عبد العزيز السعود سان تاريخي معاهدو ڪيو هو.آمريڪا لاء سعودي عرب جي اهميت رڳو تيل جي سپلاء ڪري ناهي پر انهن لاڳاپن پويان ٻيون ڪيتريون ئي اهم شيون موجود آهن جن ۾ تيل جي واپارلاء عالمي ڪرنسي ايڪسچينج طور ڊالر جي قيمت جو استحڪام،عرب ملڪن طرفان آمريڪا کان سالياني هٿيارن جي ڳري خريداري،سعودي عرب طرفان سي آئي اي جي مختلف ملڪن ۾ آپريشنن جي سلسلي ۾ مالي مدد ۽ وچ اوڀر ۾ آمريڪي مفادن جي تحفظ لاء سعودي عرب جو ساٿ اهي سڀ شيون شامل آهن.جيڪر آمريڪا واقعي انساني حقن جي حوالي سان سوچيندو هجي ها ته جمال خشڪوجيء جي المناڪ قتل واري معاملي تي هن وقت تائين سعودي عرب تي پابنديون لڳي چڪيون هجن ها پر سڄي دنيا ڄاڻي ٿي ته هتي معاملا ڪجهه ٻيا آهن.جيئن ته ٻنهي طرفن جا مفاد هڪٻئي سان ڳنڍيل آهن تنهن ڪري ٻنهي ملڪن جي لاڳاپن تي ڪو خاص فرق نه پوندو

(روزاني جيجل 25 آڪٽوبر 2018ع)