“ عظيم انقلاب” جي “معصوم” خواهش!

 

شفيق الرحمان شاڪر

ٻه ڏينهن پهرين جڏهن پنهنجي ناڪام لانگ مارچ کان پوء خان صاحب ٻيهر بني گالا واپسيء جون تياريون ڪري رهيو هو ته سندس وفادار مشيرن هڪ اهڙو ته تجسس ۽ خوف ڀريو ماحول جوڙڻ جي ڪوشش ڪئي ڄڻ ته خبر ناهي ايندڙ ڪجهه ڪلاڪن ۾ پاڪستان جو ڇا حشر ٿي ويندو.عمران خان جيڪو لاڳيتو پنهنجي بيانيي مٿان بيانيو بدلائيندو رهيو آهي تنهن اهو راڳ آلاپڻ به شروع ڪيو ته سندس زندگيء کي خطرو آهي ۽ کيس قتل ڪرڻ جي سازش سٽي ويئي آهي.بس پوء ته سندس همنوائن به ساڳيو سر ڪڍڻ شروع ڪري ڏنو. “ ڏاچي هڻي ڏهه ته توڏو هڻي تيرهن ” جي مثل سندس هڪ قانوني مشير اهڙو ته فلمي سين جوڙڻ جي ڪوشش ڪئي جو ماڻهن ۾ اڻ تڻ واري ڪيفيت پيدا ٿي ويئي.هن صاحب پنهن جي “ جاچ” مطابق اهو پڻ چئي ڏنو ته عمران خان جنهن رات بني گالا پهچندو ته کيس هميشه لاء رستي تان هٽايو ويندو.هن نه رڳو عوام کي ان رات جاڳڻ جو مشورو ڏنو بلڪه اهو به عهد ڪيو ته هو به سڄي رات ڪنهن دريء وٽ بيهي حالتن تي نظر رکندو ۽ ڪنهن خطري جي صورت ۾ ڪنهن عدالت جو دروازو کڙڪائيندو.سمجهه ۾ نٿو اچي ته ان سڄي صورتحال تي ڇا چئجي.اها آهي سياست جيڪا هن وقت هن ملڪ ۾ هلي رهي آهي. هڪ طرف پورو ملڪ سخت معاشي بحران جي ور چڙهيل آهي ته ٻئي طرف اهي انقلاب جا دعويدار آهن جيڪي ملڪ ۾ وڌيڪ بي يقيني واري صورتحال پيدا ڪرڻ ۾ ڪابه ڪسر نٿا ڇڏين. جيستائين ڪنهن جي زندگيء کي خطرو هئڻ جي ڳالهه آهي ته هن ملڪ ۾ ڪهڙي ماڻهوء جي زندگي محفوظ آهي؟ شهرن ۾ ڪنهن به وقت ڪا پراڻي عمارت ڪري پوي ٿي يا ڪٿي ڪا باهه ڀڙڪي اٿي ٿي ته گھٽيون ايڏيون سوڙهيون آهن جو اتي ڪا باه وسائڻ واري گاڏي، ڪو امدادي قافلو يا ڪا ايمبولنس پهچي ئي نٿي سگهي.ٻهراڙين ۾ ڪنهن اسڪول ۾ پڙهندڙ ٻارن کي ڪو ڀروسو ئي ناهي ته ڪنهن ڪمري جي ڇت ڪهڙي وقت سندن مٿان ڪري پوي ۽ هو هميشه لاء ابدي ننڊ سمهي پون.روزانو جيڪي نت نيون وبائون ۽ آفتون نازل ٿين ٿيون انهن مان ڪو قسمت سان بچي به وڃي ته بک ۽ بيماري سندس ساه نپوڙيو وٺي.اٽڪل ٻاويهه ڪروڙ ماڻهو روزانو اهڙين ئي اذيتن ۽ عذابن مان گذرن ٿا پر انهن جي زندگي ته ڇا موت تي به ڪنهن کي ڪا تشويش نٿي ٿئي،باقي ملڪ جي هڪ معمولي اشرافيا هر وقت اهڙا انگل آرا ڪندي ٿي رهي ۽ سندن سيڪيورٽيء تي عوام جا ڪروڙين روپيا خرچ ٿيندا ٿا رهن تڏهن به اهي مطئمن ناهن.انهن کان ڪو پڇي ته پاڪستان ۾ جيئڻ جيڪر انهن لاء ايترو ئي ڏکيو ٿي ويو آهي ته هو هن ملڪ ۽ عوام جي جان ڇڏي ڪنهن ٻئي سڌريل ملڪ ڏانهن هليا ڇو نٿا وڃن جتي سندن اکيون ٿڌيون ۽ دل پرسڪون رهي.سچ اهو آهي ته هي ملڪ رڳو انهيء اشرافيا لاء جڙيو آهي ۽ انهن کي رعايتون ۽ آسائشون مهيا ڪرڻ ئي رياست جي ذميداري آهي،باقي ٻيو عوام ته رعيت آهي جن جي حيثيت ڪيڙن ماڪوڙن کان وڌيڪ ڪانهي.سياست،جمهوريت، عوامي بالادستي،آئين جي حڪمراني وغيره اهي رڳو خوبصورت نعرا آهن جن سان ماڻهن کي ريجھائي اقتدار جي ڏاڪن تائين پهچبو آهي. ڪهڙا نظريا ۽ ڪهڙا اصول؟ هتي ٻن طبقن جي جنگ آهي هڪڙا آقا ۽ ٻيا غلام، هڪڙا حاڪم ۽ ٻيا محڪوم،هڪڙا راجا ۽ ٻي رعيت. گذريل ستر سالن کان اها ئي راند ۽ اهو ئي تماشو هلندو پيو اچي.

خان صاحب سان مسئلو اهو آهي جو هن جي ريڪارڊ ۾ گذريل ساڍن ٽن سالن جي اقتدار اندر پنهن جي ڪا ڪارڪردگي ڏيکارڻ واري شيء ئي موجود ناهي بلڪه جهڙيء طرح ملڪ،عوام توڙي ملڪي ادارن جي ستيا ناس ڪئي ويئي ان تان ماڻهن جو ڌيان هٽائڻ لاء اهو ئي ڪارگر نسخو آزمايو پيو وڃي ته ماڻهن کي سازش،مداخلت،انقلاب،اسلام جي مختلف اصطلاحن ۾ الجھائي پنهنجو پاڻ کي مظلوم ثابت ڪيو وڃي ۽ مختلف رياستي ادارن تي دٻاء وجھي پنهن جي حق ۾ حمايت ۽ فيصلا حاصل ڪيا وڃن. دل ۾ عظيم “انقلاب” جي هڪ اهڙي “ معصوم“ خواهش آهي جيڪا خان صاحب ۽ سندس ساٿين کي سڪون سان ويهڻ نٿي ڏئي.هڪ اهڙي خواهش جيڪا بنان ڪنهن حقيقي مزاحمت،محنت،تڪليف،مشقت،سختي سواء يا ته ڪنهن جادو،ٽوڻي ڦيڻي ذريعي پوري ٿي وڃي يا ايمپائر جي اشاري سان سموري شڪست “ عظيم فتح” ۾ بدلجي وڃي.جيڪڏهن حڪومت ڪاسختي ڪندي،يا پوليس ڳوڙها گئس يا لٺيون وسائيندي يا عدالتون تحفظ فراهم نه ڪنديون ۽ جيڪر گرمي به گھٽ نه ٿيندي ته پوء ڀلا اهو انقلاب ڪيئن اچي سگھندو؟ ۽ خان صاحب ۽ سندس ساٿين جي چوڻ مطابق جيڪر اهو “انقلاب ” نه آيو ته ملڪ جا ٽي تڪر ٿي ويندا، ملڪ معاشي ڏيوالپڻي تي پهچي ويندو،ملڪ جي فوج تباهه ٿي ويندي ۽ پاڪستان جا نيوڪليئر اثاثا کسجي ويندا.خان صاحب ڏينهن رات ان “ انقلاب” آڻڻ لاء “جهاد” ڪري رهيو آهي.جيڪو به ان ڪم ۾ خان صاحب جو ساٿ ڏئي ٿو سو “محب وطن” ۽ باقي ٻيا سڀ “غدار” آهن.انهيء عظيم انقلاب لاء خان صاحب وري ڪڏهن ٿو لانگ مارچ ڪري ان جو جواب هن وقت خان صاحب وٽ به ڪونه آهي!

(روزاني عوامي آواز 10 جون 2022ع)

ماضيء جو ائينو ؛ پاڪستان ۾ نوڪرشاهي ۽ اختيارن جي جنگ.

شفيق الرحمان شاڪر

ملڪ آزاد ٿيو ته اسان کي بيوروڪريسي به انگريزن جي ڏنل ملي جيڪا بنيادي طور تي برطانيا جي وفادار هئي.پاڪستان ٺهڻ کان ترت پوء بيوروڪريسي پر ڪڍڻ شروع ڪري ڏنا جڏهن ته پاڪستان جا سياستدان اڃا ڪمزور هئا ان ڪري بيوروڪريسي سندن ڪمزوريء جو فائدو کڻندي ڪجهه ئي سالن ۾ اقتدار تي مڪمل قبضو ڪري ورتو.هڪڙو صاحب هو ملڪ غلام محمد جيڪو انڊيا جي وزارت خزانه ۾ ڪم ڪندو هو.1947ع ۾ انڊين ريلوي سروس ۾ اچي ويو ۽ بيوروڪريسي جو جيڪو حصو پاڪستان جي حصي ۾ آيو هيء سوکڙي به ان ۾ شامل هئي.لياقت علي خان جي ڪابينا ۾ هن کي وزارت خزانه جو قلمدان ڏنو ويو،بعد ۾ محلاتي سازشن ذريعي 17 آڪٽوبر 1951ع تي پاڪستان جو گورنر جنرل بڻجي ويو.قائد اعظم جي وفات بعد گورنر جنرل جو عهدو خواجا ناظم الدين سنڀاليو هو ۽ لياقت علي خان جي قتل بعد خواجا ناظم الدين گورنر جنرل جو عهدو ڇڏي وزير اعظم بڻيو.غلام محمد کي خواجا ناظم الدين بظور وزير اعظم گورنر جنرل نامزد ڪيو هو.1935ع جي ايڪٽ مطابق جيڪي اختيار هند جي وائيسراء کي حاصل هئا اهي ئي اختيار هاڻي گورنر جنرل کي حاصل هئا.17 اپريل 1953ع تي غلام محمد خواجا ناظم الدين کي معزول ڪري هڪ ٻئي بيوروڪريٽ محمد علي بوگرا کي پاڪستان جو نئون وزير اعظم بنايو ويو.اسٽيبلشمينٽ هڪ لحاظ کان حڪومت جو ڪنٽرول ان وقت ئي سنڀالي ورتو هو جڏهن غلام محمد گورنر جنرل بڻيو هو،اهڙيء طرح بيروڪريٽ هاڻي سياستدان به بڻجي ويٺا هئا.

24 آڪٽوبر1954ع  تي جڏهن دستورساز اسيمبلي فيصلو ڪيو ته گورنر جنرل جي اختيارن کي محدود ڪيو وڃي ته غلام محمد دستور سازاسيمبليء کي ئي ختم ڪري ڇڏيو.جڏهن ته محمد علي بوگرا کي نئين ڪابينا جوڙي ڪم جاري رکڻ جي هدايت ڪئي ويئي ته جيئن نيون چونڊون نه ٿي سگھن.ان نئين ڪابينا ۾ ڪمانڊر انچيف جنرل ايوب خان وزير دفاع جڏهن ته  سيڪريٽري داخلااسڪندر مرزا کي وزير داخلا جا عهدا عطا ڪيا ويا.هاڻي هڪ طرح سان اها بيوروڪريٽس جي ئي حڪومت هئي جو گورنر جنرل ۽وزير اعظم سميت سمورا اهم عهدا سولين جي بدران بيوروڪريٽس جي حوالي هئا.اڪندر مرزا وزير داخلا سان گڏ اوڀر پاڪستان جو گورنر به رهيو.

جسٽس منير جيڪو بائونڊري ڪميشن جو ميمبر هو ۽ بعد ۾ پاڪستان جو چيف جسٽس بڻيو تنهن “نظريه ضرورت” هيٺ ان بندوبست کي جائز قرار ڏنو ۽ غلام محمد جي فيصلي کي درست قرار ڏيندي اسيمبلي بحال نه ڪئي. سموري طاقت پنهنجي هٿن ۾ ڪٺي ڪندڙ غلام محمد کي اسڪندر مرزا 7 آگسٽ 1955ع تي معزول ڪري ڇڏيو ۽ پاڻ گورنر جنرل بڻجي ويٺو.23 مارچ 1956ع تي ٻي قانون ساز اسيمبليء 1956 وارو آئين منظور ڪيو جنهن مطابق گورنر جنرل جي عهدي کي صدر پاڪستان جي عهدي ۾ بدلايو ويو،اهڙيء طرح اسڪندر مرزا پهرئين پاڪستاني صدر جي چارج سنڀالي. 27 آڪٽوبر 1958ع تي ايوب خان 51سالن جي عمر ۾ چيف آف آرمي اسٽاف جو عهدو ڇڏي جنرل موسيٰ کي آرمي چيف مقرر ڪيو جڏهن ته صدر اسڪندر مرزا کي معزول ڪري ان جي جڳهه تي پاڻ صدر پاڪستان بڻجي ويو ۽ 25 مارچ ا969ع تائين هو ان عهدي تي رهيو.هن کي چيف آف آرمي اسٽاف جنرل يحيٰ خان هٽائي پاڻ صدر پاڪستان بڻجي ويٺو جيڪو 20 ڊسمبر 1971ع تائين پاڪستان جو صدر ۽ چيف آف آرمي اسٽاف رهيو جڏهن ته 16 ڊسمبر 1971ع تي اوڀر پاڪستان پاڪستان کان الڳ ٿي بنگلاديش بڻجي چڪو هو

ملڪ جي سخت بگڙيل حالتن ۾ اقتدار بطور سويلين مارشل لا ايڊمنسٽريٽر ذوالفقار علي ڀٽو جي حوالي ڪيو ويو ۽ گڏوگڏ ذوالفقار علي ڀٽي صدر پاڪستان جو عهدو سنڀالي ورتو.انهيء ئي ڏينهن جنرل گل حسن چيف آف آرمي اسٽاف جو عهدو سنڀاليو.ذوالفقار علي ڀٽي 4 آگسٽ 1973ع تي نئين آئين مطابق سولين وزير اعظم طور قسم کنيو جڏهن ته چوڌري فضل الاهي کي صدر پاڪستان مقرر ڪري ڇڏيو.1973ع جي آئين مطابق اختيار واپس وزير اعظم وٽ اچي چڪا هئا.ڀٽي کي جنرل ضياالحق 5 جولاء 1977ع تي معزول ڪري آئين معطل ڪري ڇڏيو.جڏهن ا985ع ۾ آئين بحال ڪيو ويو ته ٻيهر اٺين ترميم ذريعي اختيار واپس صدر حوالي ڪيا ويا.17 آگسٽ 1988ع تي ضياءالحق جو جهاذ هوا ۾ ڦاٽي ويو.بينظير ڀٽو کي سياسي ميدان مان ٻاهر ڪڍڻ لاء آئي جي آئي جوڙائي ويئي جنهن جو حصو نواز شريف به هو.پيپل پارٽيء خلاف يارهن سالن جي پروپيگنڊا باوجود 1988ع ۾ بينظير صاحبه وري وزير اعظم بڻجي ويئي.جڏهن بينظير ڀٽو ۽ نواز شريف جون چونشيل حڪومتون وري وري ٽوڙيون وييون ته 1997ع ۾ انهن ٻنهي گڏجي تيرهين آئيني ترميم ذريعياٺين ترميم ترميم ذريعي ڦبايل وزير اعظم جا اختيار واپس وٺي ڇڏيا ته 1999ع ۾ جنرل پرويز مشرف اچي نازل ٿيو جنهن 2003ع ۾ سترهين آئيني ترميم ذريعي ٻيهر اختيار پنهن جي حوالي ڪري ورتا.2010ع ۾ سويلين حڪومت هڪ دفعو وري ارڙهين ترميم ذريعي پارليامينٽ جا اختيار واپس کسي ورتا.اختيارن جي اها جنگ اڃا به جاري آهي.هڪ طرف اپوزيشن سويلين بالادستيء جي جدوجهد ڪري رهي آهي ته ٻئي طرف اسٽيبلشمينٽ جنهن ناجائز نموني سان انهن اختيارن تي قبضو ڪري رکيو آهي اهي اختيار سويلين عوامي نمائندن کي ڏيڻ لاء تيار ناهي

(روزاني عوامي آواز 10 فيبروري 2022ع)

 

ٻارن جي جسماني سزا تي پابندي جا ڪهڙا نتيجا نڪتا؟

 

وقار ملڪ

جسماني سزا کانسواءِ ٻارن جي سٺي تربيت ڪيئن ممڪن بڻجي سگهي ٿي؟ هي هڪ اهڙو سوال آهي، جيڪو پاڪستان جي اڪثر استادن جي لاءِ هڪ خوبصورت روح بڻجي چُڪو آهي. آهي نه اها تعجب جي ڳالهه؟ ڇا توهان به ائين ئي سمجهو ٿا؟ ڪيترن ئي سرڪاري اسڪولن ۾ استادن جي تربيت جو موقعو مليو ۽ اُن دوران هڪ سوال هر جڳهه تي پڇيو پئي ويو ته فرض ڪريو هڪ ٻار ’بدتميزي‘ ڪري رهيو آهي. جڏهن ته سزا ڏيڻ تي پابندي آهي، ٻڌايو ته توهان اسان جي جڳهه تي هجو ها ته ڇا ڪيو ها؟ سٺو سوال آهي پر ان جو جواب ڪنهن طور آسان نه آهي. اسان کي اخلاقيات جي حوالي سان ڪول برگ جي نظريي جي حوالي سان خبر آهي ته اخلاقي ترقي جي مرحلي ۾ پهريون مرحلو سزا ۽ جزا آهي. جڏهن ته خاص طور ٻارن جو سزا کان بچڻ جو پنهنجو ڊفينس ميڪينزم يعني دفاعي طريقڪار هوندو آهي. جيتوڻيڪ هڪ ٻار کي ماريو پيو وڃي ۽ ٻئي ڏسندڙ ٻار کي چڱيءَ طرح خبر هجي ته اُن ٻار کي جنهن ڳالهه تي سزا ڏني پئي وڃي. اُن ۾ اُن ٻار جو ته ڪو ڪردار ئي نه آهي بلڪه اها مارڪٽ ڪنهن غلط فهمي جو نتيجو آهي ته به هو ٻار مداخلت نه ڪندو. اخلاقي گهرج جيڪا به هجي پر سزا جو خوف اڪثر حاوي رهندو آهي. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته ٻار اخلاقي ترقيءَ جي شروعاتي مرحلي ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن ڪلاسيڪل ڪنڊيشن جي نظريي کي صحيح طور تي قبول ڪيو وڃي ته اهو ظاهر ٿئي ٿو ته جانورن سميت انسانن ۾ به سکڻ جي پويان باقاعده جبر تي مبني هڪ نظام موجود آهي ۽ سزا ۽ جزا يا حوصلا افزائي يا شڪني اُن نظام جو اهم حصو آهي. هڪ عرصي تائين ٻارن جي اخلاقي، سماجي يا مذهبي تربيت جي لاءِ اِهو ئي نظام رائج رهيو ۽ ٻارن کي سزا يا ڪنهن انعام جي لالچ ڏئي انهن کي زندگيءَ جون قدرون ۽ عادتون سيکاريون ويون. سزا ۽ جزا جي ان تربيتي طريقيڪار ٻارن کي رٽيندڙ طوطو بڻائي ڇڏيو. هو تمام جلد تميز به سکي ويا ۽ مخصوص سماجي انداز ۾ روين جي ترتيب به سمجهي ويا. ائين جيئن ايوان پاف لوف جي ڪلاسيڪل ڪنڊيشننگ ۾، ليبارٽري ۾ ڪتن هڪ خاص طريقي سان ڪم ڪرڻ سکيو هو. سوويت ماهر نفسيات پاف لوف انهن ڪتن کي خوراڪ جي لاچ ۾ اهو سيکاريو هو. جڏهن ته ٻارن جي سکڻ جو بنيادي محرڪ خوف بڻيو. بهرحال جيڪو به هو، هي مشروط تربيتي طريقو گهٽ ۾ گهٽ گهربل نتيجا حاصل ڪري چُڪو آهي. يعني تميز دار ٻار ڏسڻ لاءِ مليا پر انهن ٻارن جي نفسياتي پهلوءَ ۽ خوف جي اوچتو غائب ٿيڻ تي انهن جو ڪهڙو ردعمل هوندو، اهو اهم پهلو ذهن ۾ نه آندو ويو. پوءِ اوچتو خبر پئي ته ٻارن جي جسماني سزا تي پابندي لڳائي وئي آهي. اسان وٽ اها پابندي آهستي آهستي ختم ڪئي وئي. اسان کي اُها ڳالهه سمجهه ايندي هئي ته اسان پنهنجن استادن کان مار کائي وڏا ٿيا آهيون ۽ والدين اسان جي استادن کي چوندا هئا ته ’ٻار جي چمڙي توهان جي ۽ هڏي اسان جي.‘ استاد جي مار جو هڪ باقاعده متبرڪ ثقافتي پس منظر هو ته اهڙي مار ڪهن قدر مبارڪ هوندي آهي. وغيره وغيره. هاڻ تصور ڪريو ته سڄي ملڪ ۾ استاد ’مولا بخش‘ جي بنا پاڻ کي بي وس تصور ڪندا آهن. آهي نه پريشاني ۽ تعجب جي ڳالهه!؟ هو تربيتي سيشنز ۾ تربيت ڏيڻ وارن کان اهو پڇندا ڦرندا آهن ته اسان کي ڪير ٻڌائي ته ٻارن ۾ سزا جي بنا سکڻ، نظم ۽ ضبط جو عمل ڪيئن برقرار رکيو وڃي؟ ويندي ويندي الميي جي ٻي ڳالهه به ٻُڌي وڃو. جيڪا پرائيويٽ اسڪولن بابت آهي. ٻار کي خبر آهي ته ڪلاس ۾ پڙهائڻ واري ماسترياڻي يا استاد ملازم آهي ۽ هن جا والدين هن اسڪول کي وڏي فيس ڏيندا آهن ۽ جيڪڏهن هو هن استاد ۽ ماسترياڻي جي شڪايت والدين يا اسڪول انتظاميا کي ڪري ڇڏي ٿو ته استاد يا ماسترياڻي جي نوڪري هلي ويندي يعني هن تجارتي تعليمي نظام ۾، سزا سان لاڳاپيل شرط ئي ابتڙ ٿي ويو يعني هتي ٻارن جي بدران استاد خوف جي هيٺ اچي ويا. تربيتي سيشنز ۾ جڏهن آئون استادن کان پڇندو آهيان ته ڇا مثبت تربيت جي حوالي سان انهن کي انهن جي پيشيوراڻي تعليم ۾ ڪجهه ناهي پڙهايو ويو ته جواب هوندو هو ته اسان اُن لفظ کان ئي واقف نه آهيون. استادن جي تربيت جا اهي سيشنز عام طور تي ٻن يا ٽن ڪلاڪن جا هوندا آهن. ايتري مختصر وقت ۾ مثبت تربيت بابت ٻڌائڻ ناممڪن آهي پر جيترو ٻڌايو ويو، استاد نه رڳو متاثر ٿيندا پر سيشن کان پوءِ چوندا ته اسان کي اهو سڀ ڪجهه ڇو نه ٻڌايو ويو؟ هڪ استاد چيو ته ڪاش اسان کي اِهي ڳالهيون 20 سال پهريان خبر هجن ها ته آئون هڪ مختلف والد ۽ استاد هجا ها. هڪ ڳالهه جيڪا منهنجي سمجهه کان ٻاهر آهي ته جڏهن استادن جي پيشيوراڻي تعليم جي ڳالهه ڪئي وڃي ته ان ۾ 80 سيڪڙو نصاب ته صرف مثبت تربيت جي حوالي سان جوڙڻ گهرجي پر هتي صورتحال اها آهي ته استاد مثبت تربيت جي ترڪيبن کان ئي واقف نه آهن. مثبت تربيت جي لاءِ ٻارن جي نفسيات تي عبور، انهن جي نفسياتي ۽ ذهني حدن جي حوالي سان آشنائي ۽ ٻارن جي روين جو جاندار مطالعو ضروري آهي. هڪ ٻار جيڪو ڪنهن نامناسب رويي جو اظهار ڪندو آهي ته استاد ان قابل هجي ته اُن رويي جي مقصدن کي نه صرف سمجهي سگهي بلڪه ان کي ختم ڪرڻ جي صلاحيت به رکندو هجي. اهو سڀ انهيءَ صورت ۾ ٿي سگهي ٿو ته معاشري ۾ سڀ کان پڙهيل لکيل ماڻهن جن کي علم نفسيات ۽ تدريسي طريقيڪار تي مهارت حاصل هجي، انهن کي پرائمري استاد ۽ ماسترياڻيون بنائڻ گهرجي. جڏهن ته اسان جو معاملو ان جي ابتڙ آهي. عام طور تي اسان وٽ پرائمري جا استاد اُهي مقرر ڪيا ويندا آهن جيڪي ڪنهن ’اعليٰ پيشي‘ جي لاءِ پنهنجو پاڻ کي اهل ثابت نه ڪري سگهيا هجن. مون کي ياد آهي ته اسان جي علائقي ۾ ڪنهن جي ميٽرڪ يا ايف اي ۾ گهٽ نمبر ايندا هئا ته ان جي باري ۾ وڏن جي اها ئي راءِ هوندي هئي ته هاڻ هي ڪنهن ڪم جو نه آهي، جنهن لاءِ ان کي سي ٽي يا پي ٽي سي ڪرائي وڃي پر اها ڳالهه آئون عام طور سان چئي رهيو آهيان، يقينن ڪيترائي قابل استاد به هوندا، جيڪي پرائمري جي ٻارن کي پڙهائي رهيا هوندا، انهن جي دل آزاري ڪرڻ ڪنهن به طرح مقصود نه آهي. مقصد صرف تعليمي نظام ۾ خرابين ۽ ڪوتاهين طرف ڌيان ڏيارڻ آهي. هڪ ڀيري ڪنهن چيو ته ”توهان ٻارن جي جسماني سزا جي خلاف آهيو پر ڇا توهان کي ننڍپڻ ۾ اها سزا ناهي ملي؟ ڇا اسان سڀني کي استادن ماريو نه آهي؟ ڇا اسان سڀني والدين جي مار ناهي کاڌي؟ ته اسان سڀ به ته پلجي وياسين ۽ ڇا مناسب طريقي سان پلجي ويا آهيون؟ مون جيڪو چيو، جيتوڻيڪ ان جو ڪو به سادو جواب ناهي، پر پوءِ به جيڪڏهن مان سادو انداز اختيار ڪريان ته توهان کان پڇندس ته پنهنجي سماج جو جائزو وٺو، اخبارون پڙهو، ڏوهن ۽ سزا جي باري ۾ پنهنجو پاڻ ڏسو، سياستدانن جي بيانن ۽ ادارن جي پروفيشنل نظرين، پروفيشنل شعبن جهڙوڪ ڊاڪٽر، وڪيل، ميڊيا پرسن وغيره جي روين کي عقلي نظر سان ڏسو ۽ جواب ڏيو ته ڇا اسان بهتر انداز ۾ پلجي ويا آهيون؟

( روزاني عبرت 6 فيبروري 2022ع)

ماضيء جو ائينو؛ اقتدار،سياست ۽ سگھاريون ڌريون.

شفيق الرحمان شاڪر

هندستان جي ورهاست سان هر شيء جي ورهاست ٿي سو فوج به ورهائجي ويئي پر چالاڪ انگريز پاڪستاني فوج جو سربراه هڪ انگريز جنرل فرانڪ کي ئي رکيو جنهن قائد اعظم جو حڪم مڃڻ کان ئي انڪار ڪري ڇڏيو هو. سندس برطرفيء تي سندس جانشين وري به هڪ گورو ڊگلس گريسي مقرر ڪيو ويو جنهن پڻ قائد اعظم جو حڪم مڃڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو.انگريزن پنهنجي حڪومت قائم رکڻ لاء جاسوسيء جو هڪ بهترين نظام جوڙيو هو ان ڪري پاڪستان ۾ فوج جي ان حصي يعني انٽيليجنس جي گھڻي اهميت ۽ طاقت رهي.

پاڪستان خلاف پهرين ڪامياب سازش پاڪستان جي باني جي زيارت کان واپسيء تي سندس ايمبولنس جو خراب ٿيڻ ۽ ٻي گاڏيء جو نه ملڻ،اها اهڙي سازش هئي جيڪا اڄ تائين بي نقاب نه ٿي سگھي آهي.ان بعد سازشن جو هڪ سلسلو شروع ٿي ويو جنهن جي نتيجي ۾ لياقت علي خان جو قتل ٿيو.گورنر جنرل غلام محمد پنهنجن عياشين ۾ گم هو،ماڻهن ۾ سچائي هئي پر اتي ئي اهڙا ماڻهو به موجود هئا جيڪي ڪوڙن ڪليمس جو ڌنڌو ڪري رهيا هئا.فوجي سربراهن ۽ حڪمرانن جي وچ ۾ اقتدار جي رساڪشي شروع ٿي چڪي هئي.اصل ۾ اها سوچ ان وقت ئي شروع ٿي چڪي هئي جنهن وقت جنرل گريسي قائد اعظم جو حڪم مڃڻ کان انڪار ڪيو هو ۽ ان سوچ ئي اسڪندر مرزا کي اقتدار تي قبضو ڪرڻ جو موقعو ڏنو.اسڪندر مرزا گورنر جنرل بڻجي مارشل لا لڳائي ڇڏيو ۽ بعد ۾ صدر بڻجي ويٺو جنهن کي فيلڊ مارشل ايوب خان هٽائي ڇڏيو.ايوب خان عوام تي پنهنجي گرفت مضبوط ڪئي.جاسوسي ادارن کي پهريون ڀيرو ملڪي اڳواڻن جي جاسوسيء تي لڳايو ويو ۽ ان دور ۾ ئي فوج پهريون ڀيرو باقائدي ملڪي سياست ۾ حصو وٺڻ شروع ڪيو.فاطمه جناح کي هارائڻ لاء فوج ۽ بيوروڪريسي گڏجي چونڊن جو ڊرامو رچايو.اوڀر پاڪستان تي فوجي چڙهائي ڪئي ويئي ۽ اتان جي سياسي اڳواڻن کي ڀت سان لڳائڻ جي ڪوشش ڪئي ويئي.عوام ۾ ايوب خان خلاف ڪاوڙ وڌي رهي هئي مگر هو ڊڪٽيٽرن جيان پنهنجن ايجنسين تي ڀروسو ڪري رهيو هو پر جڏهن هن تاحيات صدر بنجڻ جا خواب ڏسڻ شروع ڪيا ته عوام ٻيهر قابوء مان نڪري ويو.ملٽري انٽيليجنس ايوب خان کي ٽپڙ گول ڪرڻ جو چئي ڇڏيو ۽ پوء ايوب خان ڪمان هڪ شرابي ۽ عياش جنرل يحيٰ خان جي حوالي ڪري ڇڏي. يحيٰ خان پاڪستان جو رنگيلو حڪمران ثابت ٿيو جنهن اڌ ملڪ هٿان وڃائي ڇڏيو.

پاڪستاني سياست ۾ رڳو ڀٽي صاحب جو دور هڪ خالص سياسي دور سمجھيو وڃي ٿو.ڀٽي فوج ۾ به پنهنجو اثر ڇڏيو پر فوج ۾ مذهبي عنصر واضح ٿيو ۽ ايجنسين جو به قبلو بدلجڻ لڳو جنهن کي ذوالفقار علي ڀٽي جهڙو ذهين سياستدان به نه سمجھي سگھيو ۽ نيٺ جنرل ضياءالحق اقتدار تي قبضو ڪري ورتو.اسٽيبلشمينٽ پيپلز پارٽيء خلاف جيڪو پهريون سياسي اتحاد جوڙايو اهو پاڪستان قومي اتحاد جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

پاڪستان روس افغان جنگ ۾ بين الاقوامي ايجنسين جو اڏو بڻجي ويو.جاسوس خريد ۽ وڪرو ٿيندا رهيا.روس افغانستان مان نڪري ويو پر باقي ٻيا سڀ گروپ هتي رهجي ويا.ان ڳالهه جو احساس 1984ع ۾ ٿيو جڏهن ڪراچيء ۾ وڳوڙ ۽ تشدد ڦٽي پيو.فساد ٿيا ۽ ڪرفيو لڳايو ويو. فوجي حڪمرانن اصل عوامي سياستدانن کي دٻائڻ ۽ ٻين ناڪاري گروهن جي همت افزائي ڪئي.سياسي ميدان ۾ به پئسو استعمال ٿيڻ لڳو.هي اهو ئي پئسو هو جيڪو حڪمرانن کي افغان جنگ ذريعي هٿ آيو هو.ايم ڪيو ايم کي لساني بنيادن تي ترتيب ڏنو ويو ته جيئن انهن ذريعي سياستدانن تي دٻاء وجھي سگھجي.“ معصوم” وزير اعظم جوڻيجو اوجڙي ڪيمپ جا راز فاش ڪرڻ جي الزام ۾ گھر ڀيڙو ڪيو ويو ۽ انهيء دواران ئي جنرل ضياء ۽ سندس هم خيال جنرلن جو جهاز هوا ۾ ڦاٽي چڪو هو ۽ منجھائن ڪوبه باقي نه بچيو.سگھارين ڌرين پنهجي هيڏي وڏي محنت جي باوجود محسوس ڪيو ته عوام هڪ ڀيرو وري ڀٽي جي نياڻي کي اقتدار ۾ ڏسڻ لاء آتو آهي جنهن جو ثبوت کين بينظير صاحبه جي لاهور واري تاريخي آڌر ڀاء مان ملي چڪو هو ته هنن وري نئين راند کيڏڻ سروع ڪئي ۽ پيپلز پارٽيء خلاف ميان نواز شريف کي استعمال ڪيو ويو جنهن جي نتيجي ۾ نه رڳو بينظير حڪومت کي گھر ڀيڙو ڪيو ويو پر ميان نواز شريف کي به 58 ٽو بي جي تلوار سان گھر ڀيڙو ٿيڻو پيو.اهڙيء طرح هاڻي هڪ طرف سگھاريون ڌريون سياستدانن کي پنهنجي مرضيء سان نچائي رهيون هيون بلڪه سياستدان به نظرياتي سياست ڇڏي اصل اقتدار ڌڻين جي اشارن تي نچڻ ۾ ئي فخر محسوس ڪرڻ لڳا.انهيء ئي ميوزيڪل چيئر جي گيم ۾ جنرل پرويز مشرف نواز شريف کي گھر موڪلي پاڻ تخت نشين ٿيو.هن پاڪستان کي گريٽ افغان جنگ جو حصو بنائي ڇڏيو ۽ نواز شريف توڙي بينظير ڀٽو ٻنهي کي سياسي ميدان مان ئي نه پر ملڪ مان ٻاهر ڪڍي ڇڏيو.

بينظير صاحبه ۽ نواز شريف بين الاقوامي راند کي سمجھي چڪا هئا تنهن ڪري انهن لنڊن ۾ “ميثاق جمهوريت” جي ڪاغذ تي صحيحون ڪيون ۽ نيٺ ٻئي واپس ملڪ موٽي آيا.حڪمرانن کي نواز شريف کان ايترو ڊپ نه هو جيترو بينظير ڀٽو کان ڇو ته هن جو لهجو بدلجي چڪو هو ۽ هوء عوام جي ڳالهه ڪري رهي هئي ان ڪري کيس ڪنهن به طرح رستي تان هٽائڻ ضروري هو.ان بعد وري ڪو سياسي ناٽڪ رچائڻ جون تياريون شروع ٿيون پر ان دفعي سياستدانن راند کٽي ۽ هڪ آمر کي گھر ڀيڙو ٿيڻو پيو.تنهن هوندي به سگھارين ڌرين جي اها راند گذريل سياسي حڪومتن ۾ به جاري رهي ۽ انهن کي آزاديء سان ڪم ڪرڻ نه ڏنو ويو.نيٺ هڪ چونڊيل وزير اعظم کي عدالتن ذريعي هٽائي هڪ هائبرڊ سياسي نظام قائم ڪيو ويو جيڪو اڃا تائين جاري آهي.

اها رڳو هڪ جھلڪ هئي اسان جي سياسي تاريخ جي ته اسان جي ملڪي اسٽيبلشمينٽ “ملڪي سلامتي” ۽“ وسيع قومي مفاد” جي نالي تي شروع کان وٺي هيستائين ڪهڙيون رانديون رچائيندي رهي آهي.ان تاريخ کان هرڪو واقف ضرور آهي پر زبان ۽ قلم تي تالا لڳل آهن جنهن ڪري سڀ خاموش آهن.سياستدان ۽ اسٽيبلشمينٽ ٻئي هڪ ٻئي کان ڊنل آهن ان ڪري هر وقت هڪ ٻئي سان اٽڪندا رهن ٿا.اهو صحيح آهي ته اسان جي سياستدانن ۾ ڪو قائد اعظم جهڙو ليڊر ناهي پر اها به حقيقت آهي ته اسان جي سگھارن ادارن ۾ جنرل گريسيء جو روح ساڳيو موجود آهي جيڪو کين عوامي نمائندن جو حڪم مڃڻ کان روڪيندو رهي ٿو.

 (روزاني عوامي آواز 31 جنوري 2022ع)

 

ماضيء جو آئينو؛ تاريخ جا ڏهه جابر ۽ ظالم حڪمران.

 

شفيق الرحمان شاڪر

جڏهن اسان دنياجي تاريخ تي نظر ڊوڙايون ٿا ته معلوم ٿئي ٿو ته مختلف خطن تي حڪومت ڪرڻ وارن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جن کي اقتدار ۽ اختيار جي نشي اڪثر اهڙو مدهوش ڪيو جو اهي ظالم ۽ جابر بڻجي ويٺا.اهي اهڙا ماڻهو هئا جيڪي پنهنجن ذاتي مفادن جا غلام هئا.انهن جي انهيء ئي خودغرضاڻي سوچ کين پنهنجي اقتدار جي طاقت جي بي رحماڻي استعمال تي ڀڙڪايو ۽ اهي پنهن جي ذات جي تسڪين ۽ مقصدن جي پورائي لاء انسانن مان وحشي جانور بڻجي ويا ۽ اهڙيء ريت اڻ ڳڻين انساني جانين جي زيان ۽ بي انداز تباهي ۽ بربادي جو سبب ثابت ٿيا.جڏهن ته ٻئي طرف اهڙا حڪمران به گذريا آهن جيڪي اهڙن ماڻهن جي ابتڙ عوام لاء رحمت جو سبب بڻيا ۽ انهن جي زندگين ۾ بهتري آڻن لاء پوري پوري ڪوشش ڪيائون. اڄ اسان ڪجهه اهڙن حڪمرانن جو ذڪر ڪنداسين جيڪي پنهن جي ظلم ۽ جبر سبب دنيا ۾ هڪ نرالي سڃاڻپ رکن ٿا.

1. نيرو؛  روم جو هي بدنام زمانه حڪمران جنهن جي طبيعت ۾ اقتدار سنڀالڻ بعد چرپڻ واري ڪيفيت وڌڻ لڳي.سڀ کان پهرين هن پنهنجي ماء ايگريپينا کي قتل ڪيو،ڪجهه عرصي بعد هن پنهنجن ٻنهي زالن کي به واري واري سان ماري وڌو.نوبت ان حد تائين پهتي جو هن پوري روم کي باه لڳائڻ جي سٽ سٽي ته جيئن هو پراڻي شهر جي جڳهه تي نئون شهر جوڙي سگھي.اها باه “ دي گريٽ فائر آف روم” سڏجي ٿي.چون ٿا ته جڏهن روم ٻري رهيو هو ته نيرو سڪون سان ويهي بانسري وڄائي رهيو هو.سندس انجام خودڪشيء تي ٿيو.

2.ڪليگولا؛  “ڪليگولا ” اصل ۾ بي رحمي،جنون،چرپڻ ۽ شيطانيت جو ٻيو نالو آهي.هي رومي بادشاه نهايت ئي سنگدل هو.رڳو شڪ جي بنياد تي به ماڻهن کي قتل ڪرائي ڇڏيندو هو.هن پنهنجن ڀينرن سان شادي ڪئي.اهو ملڪ جو قيمتي خزانو پنهنجي عيش عشرت تي خرچ ڪري ڇڏيندو هو ٻئي طرف عوام بکن کان مري رهيو هوندو هو.هڪ جنگ دوران هن پنهنجي سموري فوج کي سمنڊ ۾ ڦٽو ڪري ڇڏيو هو.ماني کائڻ وقت ڪنهن بيگناه شخص کي آري سان چيرڻ جو تماشو ڏسڻ هن جي وڻندڙ وندر هئي.

3. ڪنگ جان؛  ڪنگ جان کي انگلستان جي تاريخ جو ظالم ترين بادشاه چئي سگھجي ٿو.اهو 24 ڊسمبر 1166ع تي پيدا ٿيو ۽ 19 آڪٽوبر 1216ع تي مري ويو.هو 1199ع کان مرڻ تائين تخت نشين رهيو.هن پنهنجن مخالفن کي قلعي ۾ قيد ڪري کين بکيو اڃو رکي ماري ڇڏيو.هن ماڻهن تي ڳرا ٽيڪس لاڳو ڪيا،ماڻهن جون ملڪيون ضبط ڪيون ۽ اميرن کي جيل ۾ وجھي سندن دولت تي قبضو ڪري ورتو.آخر نيٺ هو پيچش جي مرض ۾ مبتلا ٿي مري ويو.

4.چنگيز خان؛ چنگيز خان دنيا ۾ طلم،سفاڪيت ۽ بربريت جو نشان سمجھيو وڃي ٿوهن جو اصل نالو “تموجن” هو. 1206ع ۾ سمورن مينگول قبيلن کي متحد ڪري انهن جو حڪمران چونڊجندڙ ۔چنگيز خان هڪ ناقابل شڪست ڪردار ۽ پنهن جي دور جي سڀ کان وڏي سلطنت جو مالڪ هو.انهيء سلطنت جي جڙڻ ۾ ڪروڙين ماڻهو موت جي منهن ۾ هليا ويا.چون ٿا ته هو چاليهه ملين ماڻهن جي موت جو ذميدار هو.سندس حملن جي نتيجي ۾ دنيا جي اٽڪل اڌ آبادي بلڪل ختم ٿي ويئي.

5.ولاد دي امپيلر؛  ولاد دي امپيلر نالو ماڻهن لاء شايد نئون هجي پر هن شخص جو هڪڙو ٻيو نالو“ڊريڪولا” به آهي.ڊريڪولا جحرين فلمن ۾ ڪنهن خطرناڪ انسان کي ماڻهو جو رت پيئندي ڏيکاريو ويو آهي پر هي اصلي ڊريڪولا ماڻهن جو رت نهايت ئي وحشاڻي انداز ۾ وهائڻ جو عادي هو.هو پنهنجن دشمنن کي ڪاٺ جون ڊگھيون ڊگھيون ڪليون جسم ۾ ٽنبي کين مرڻ لاء ڇڏي ڏيندو هو.سندس فوجون کوهن ۾ زهر وجھي ڇڏينديون هيون،پوکون برباد ڪري ڇڏينديون هيون ۽ وبائي بيمارين ۾ مبتلا ماڻهن کي دشمنن ۾ موڪليو ويندو هو ته جيئن اهي به ان مرض ۾ مبتلا ٿي مري وڃن.“ دي امپيلر” جي معنيٰ ئي ”ميخون ٺوڪڻ” وارو آهي يعني کيس ان لقب تي فخر هو.

6.آئيوان دي ٽيريبل؛  1530ع ۾ پيدا ٿيندڙ روس جو هي بادشاه 1547ع تي تخت نشين ٿيو ۽ مرڻ تائين يعني مارچ 1584ع تائين حڪمران رهيو.هن روس کي متحد ۽ مضبوط ضرور ڪيو پر ان رستي ۾ هن ماڻهن تي وڏا ظلم ڪيا.هن اميرن جي ملڪيتن تي قبضو ڪيو ۽ پنهنجي هڪ اهڙي ذاتي پوليس فورس قائم ڪئي جيڪا سندس حڪمن تي مخالفن کي رڳڙي رکندي هئي.هن پنهن جي ڳورهاري ننهن کي تشدد جو نشانو بڻايو ۽ بعد ۾ پنهنجي پٽ کي به قتل ڪري ڇڏيو.

7.ليو پولڊ ٻيو؛ ليو پولڊ ٻئي 1865ع کان 1909ع يعني مرڻ تائين بيلجيم جي ٻئي بادشاه طور حڪومت ڪئي.هن کي “ ڪانگو جو ڪاسائي” جي نالي سان به ياد ڪيو وڃي ٿو.هن ڪانگو جي ڏهه ملين ماڻهن کي موت جي حوالي ڪيو هو.

8.پول پاٽ؛  پول پاٽ هڪ ڪمبوڊين انقلابي اڳواڻ هو جيڪو 1976ع کان 1979ع تائين جمهوريه ڪمپوچيا جو وزير اعظم رهيو.هن استادن،سائنسدانن،تعليمي ماهرن ۽ عام شهرين جي وڏي انگ،مذهبي اڳواڻن ايستائين جو ڪوبه ماڻهو جيڪو ٿورو گھڻو پڙهيل لکيل نظر آيو ان کي ڪيمپن ۾ قيد ڪري ڇڏيو ۽ بعد ۾ انهن کي وڏي پيماني تي ڦاهين تي چاڙهيو ويو.اندازو آهي ته سندس دور ۾ ويهه لک ماڻهو بکن،ڦاهين ۽ صحت جون مناسب سهوليتون نه ملڻ سبب مري ويا هئا.

9. جوزف اسٽالن؛ اڳوڻي سويت يونين جو هڪ انقلابي اڳواڻ هو.هو 1953ع تائين حڪمران رهيو.پنهن جي حڪومت دوران هن لکين هارين کان زمينون کسيون ۽ جن به مزاحمت ڪئي انهن کي قتل ڪري ڇڏيو.هن پنهن جي خفيه پوليس کي بي انتها اختيار ڏيئي ڇڏيا هئا.شهرين جي هر وقت جاسوسي ڪري انهن کي دلائي ڪيمپن ۾ موڪليو ويو ۽ گھڻن کي قتل ڪيو ويو.ٻڌايو ُڃي ٿو ته هن جي دور حڪومت ۾ اٽڪل ويهه ملين ماڻهو ماريا ويا.

10. ايڊولف هٽلر؛  20 اپريل 1889ع تي پيدا ٿيندڙ جرمنيء جي ان ظالم حڪمران 30 نومبر 1945ع تي خودڪشي ڪري ڇڏي هئي.هو 2 آگسٽ 1934ع تي مشهور بدنام زمانه نازي پارٽي طرفان جرمني جو چانسيلر چونڊيو ويو ۽ پوء هن سموري يورپ ۾ تباهي مچائي ڇڏي.هٽلر کي انساني تاريخ جو هڪ بدنام ترين،تخريبي ذهن جو مالڪ ۽ خرابين جو مرڪز سمجھيو وڃي ٿو.هن پنهنجي جارحاڻي ۽ نفرت ڏياريندڙ تقريرن ذريعي جرمنيء جي عوام جي دلين ۾ قوميت جي اها باه ڀڙڪائي جنهن پوري خطي کي ساڙي رک ڪري ڇڏيو.هن جي ڏوهن ۾ “ڪرسٽل ناخت” جو حڪمنامو شامل آهي جنهن مطابق 9 نومبر 1938ع تي يهودين جي ٻه سو عبادگاهن کي ڊاٺو ويو،اٺن هزار کان وڌيڪ يهودين جا دوڪان ڦريا ويا ۽ لکين يهودين کي حراستي مرڪزن ۾ منتقل ڪيو ويو.هن جا يورپ ۽ آفريڪا تي حملا ۽ يهودين خلاف هولو ڪاسٽ سميت بي شمار جنگي ڏوه شامل آهن.تاريخدان هن کي يارهن ملين ماڻهن جي قتل جو ذميدار ٻڌائين ٿا.

(روزاني عوامي آواز 24 جنوري 2022ع)

ماضيء جو آئينو؛ پاڪستان ۾ سياسي ”ڊيلز“ جي تاريخ.

 

شفيق الرحمان شاڪر

اڳوڻي وزير اعظم ميان نواز شريف جي وطن واپسيء وارين خبرن هڪ دفعو وري پاڪستان ۾ ڪنهن نئين “ڊيل” جو بحث ڇيڙي ڇڏيو آهي.ان خبر ۾ وزن وري وزير اعظم عمران خان پاڻ پيدا ڪري وڌو آهي جنهن ان قسم جو بيان ڏنو آهي ته “ نواز شريف جي نا اهلي ختم ڪرڻ جا رستا ڳولهيا پيا وڃن.”

انهن ڊيل وارين خبرن ۾ ڪيتري سچائي آهي،اها حقيقت ته وقت تي سامهون ايندي پر اهو سچ آهي ته پاڪستان ۾ “ڊيلز” جي سياست ڪا نئين ڳالهه ناهي.

“ڊيل” جو لفظ عام طور تي تڏهن استعمال ٿئي ٿو جڏهن ڪنهن مامري کي ڳالهين ذريعي حل ڪيو وڃي پر پاڪستان ۾ اهو لفظ ناڪاري معنيٰ ۾ استعمال ٿئي ٿو جنهن جو مطلب اهو ورتو ويندو آهي ته جتي قانوني ۽ آئيني رستو موجود نه هجي اتي لڪيل نموني هڪ معاهدي ذريعي هڪ ٻئي کي رعايت ڏني وڃي ۽ ڪجهه شرطن هيٺ ڪنهن کي حڪومت مان ڪڍيو يا رکيو وڃي. پاڪستان جي سياسي تاريخ تي گهري نظر رکندڙ تجزياڪارن جي خيال موجب وزير اعظم ذوالفقار علي ڀٽو کان عمران خان تائين سمورن سياستدانن اسٽيبلشمينٽ سان ڪنهن نه ڪنهن سطح تي ڊيل ڪئي ته جيئن پنهنجا سياسي مقصد حاصل ڪري سگھن.ڪجهه تجزيي ڪارن جو خيال آهي ته ڊيل پاڪستاني سياستدانن جي مجبوري آهي ڇوجو ان سواء پاڪستان ۾ اقتدار ماڻي نٿو سگھجي.اهي 2007ع واري ڊيل کي پاڪستاني تاريخ جي سڀ کان وڏي ڊيل قرار ڏين ٿا جيڪا سندن چوڻ مطابق فوجي آمر پرويز مشرف ۽ شهيد بينظير ڀٽو جي وچ ۾ ٿي هئي جنهن جي نتيجي ۾ اين آر او جاري ٿيو هو.جنرل مشرف جي صدارت بحال رکڻ جي شرط تي محترما ۽ سندس ور خلاف ڪيس واپس ورتا ويا هئا.جڏهن ته ڪجهه ٻين تجزيي ڪارن مطابق 1971ع ۾ جنرل يحيٰ سان جناب ذوالفقارعلي ڀٽو جي اقتدار لاء ڪيل ڊيل تاريخ جي وڏي ڊيل هئي.جنهن جي نتيجي ۾ شيخ مجيب جي واضح اڪثريت حاصل ڪرڻ باوجود ذوالفقارعلي ڀٽو وزير اغظم بڻيو.

1988ع ۾ جڏهن بينظير ڀٽو صاحبه چونڊن ۾ اڪثريت حاصل ڪئي ته اسٽيبلشمينٽ اقتدار حوالي ڪرڻ کان اڳ هن سان به اها ڊيل ڪئي ته وزير خارجه صاحبزاده يعقوب علي خان ۽ وزير خزانه وي اي جعفري رهندا.ان ئي ڊيل ۾ طي ٿيو هو ته بينظير ڀٽو صدارت جي چونڊن ۾ غلام اسحاق خان جي حمايت ڪندي.انهيء ئي ديل جي نتيجي ۾ غلام اسحاق خان صدر بڻيو ۽ ان ئي 1990ع ۾ بينظير ڀٽو جي حڪومت ختم ڪري ڇڏي.

1993ع ۾ بينظير ڀٽو صاحبه فاروق لغاريء کي ان ڪري صدر چونڊرايو جو هو اسٽيبلشمينٽ لاء قابل قبول هو پر فاروق لغاريء 1996ع ۾ نواز شريف سان هڪ لڪيل ڊيل ڪري بينظير حڪومت ختم ڪري ڇڏي.تجزيا ڪارن مطابق اها ڊيل سيده عابده حسين جي ذريعي ٿي هئي جنهن مطابق طيء ٿيو هو ته نوازشريف اقتدار ۾ اچي ڪري فاروق لغاريء کي صدارت تي ٻيهر چونڊرائيندو.انهيء ڊيل ۾ اسٽيبلشمينٽ به شامل هئي.

سياسي تجزيا ڪارن مطابق نواز شريف به ڪيترائي ڀيرا ڊيل ڪئي پر کيس به اقتدار مان ٻاهر ڪڍيو ويو.نواز شريف جنرل مشرف سان ڊيل جي نتيجي ۾ ئي سعودي عرب هليو ويو هو.ان کان سواء 90ع جي ڏهاڪي ۾ جڏهن صدر غلام اسحاق خان ۽ وزير اعظم نواز شريف جي وچ ۾ جھيڙو وڌي ويو هو ته ان وقت جي آرمي چيف جنرل وحيد ڪاڪڙ هڪ ڊيل ذريعي ٻنهي کان استيعفا ڏياري هئي ۽ نين چونڊن جو اعلان ڪرايو هو.

سوال اهو ته آخر اهڙين ڊيلز جي ضرورت ڇو ٿي پيش اچي ۽ ان ڊيلز واري سياست مان ڪڏهن جان ڇٽندي؟اصل ۾ جڏهن سسٽم ڀڄي ڀري پوي ته پوء ان سياسي جمود کي ٽوڙڻ لاء ڊيل جو سهارو ورتو وڃي ٿو.ان جو مطلب اهو ٿيو ته سياسي رانديگرن وچ ۾ دشمني ايتري وڌي ويئي آهي جو ٽين ڌر کي دخل ڏيڻو پئجي رهيو آهي.جيڪڏهن حڪومت ۽ اپوزيشن ٻئي آئين ۽ قائدن مطابق کيڏندا رهن ته پوء ٻاهرين مداخلت جو امڪان گھٽجي وڃي ٿو پر سياستدانن جي اها ڪمزوري هڪ سچائي آهي ته اهي پنهنجا معاملا پاڻ ۾ طيء ڪري نٿا سگھن ۽ اهو به ته اهي عوام سان ايترو ڳنڍيل نٿا رهن جو ايندڙ ڪنهن ڏکئي وقت تي عوامي طاقت کي مزاحمت جي طور تي استعمال ڪري غير سياسي مداخلت روڪي سگھن.اهي ڳالهه ته عوامي طاقت جي ڪندا آهن پر اقتدار جو ڪورمو چٽڻ لاء سندن نظر هر وقت اسٽيبلشمينٽ جي چاڙهيل ديڳ تي ڄميل رهي ٿي..

سياسي ڊيلز جي ان سموري تماشي ۾ هڪڙي ڳالهه جيڪا اڃا تائين سياستدانن توڙي ٻي ڌر ناهي سکي سا اها ته ملڪ عوام جي حقيقي مرضي ۽ جمهوريت جي اصل روح کي لاڳو ڪرڻ سان ترقي ڪندا آهن ڪنهن لڪيل ڊيل جي ذريعي نه،ماضيء جي ڪيل سمورين سياسي ڊيلز جي تاريخ ته اهو ئي سبق سيکاري ٿي!

 (روزاني عوامي آواز 18 جنوري 2022ع)

 

ماضيء جو آئينو؛ پاڪستان۾سياسي وفاداريون بدلائڻ جي روش.

شفيق الرحمان شاڪر

جسٽس ريٽائرڊ فرخ آفتاب حنيف رامي مرحوم جي ڪتاب “ باز آئو اور زنده رهو” جي حوالي سان ٻڌائي ٿو ته ان ڪتاب ۾ قائد ملت لياقت علي خان جي باري ۾ جيڪي ڪجهه لکيل آهي سو نهايت ئي تشويشناڪ آهي،ان تي يقين نه ڪندي به اهو نتيجو ڪڍي سگھجي ٿو ته اسان عوام پنهنجي سادگي،اسان جا حڪمران پنهنجي چالاڪي،ايمان ۽ عوام فروشيء جي جنهن درجي تي ماضيء ۾ هئا اڄ به ساڳي جڳهه تي بيٺل نظر اچن ٿا.وچ ۾ ايترو ضرور ٿيو ته علامه اقبال جي سوچ ۽ قائد اعظم جي ولوله انگيز قيادت ڪجهه وقت لاء هڪ ميڙ يا هجوم کي قوم بنايو جنهن مسلمانن لاء هڪ آزاد رياست جو حصول ممڪن بڻيو پر قائد جي وفات بعد اها قوم وري هڪ ٽڙيل پکڙيل هجوم بڻجي ويئي جنهن کي پنهنجن ذميدارين جو احساس ته پري رهيو،پنهنجن حقن جو شعور به نه رهيو.حقن جي حاصلات جو سوال ته ادراڪ ۽ احساس جي ڪک مان جنم وٺي ٿو.پاڪستان ۾ ٻه طبقا عوام ۽ حڪمران سدائين ٻن مختلف انتهائن تي رهندا اچن.عوام حڪمران طبقي جو ڪڏهن به محاسبو نه ڪيو ۽ حڪمرانن ۽ سياستدانن به ڪڏهن عوام کي ڪنهن باغ جي موري نه سمجھيو.اهڙيء طرح هر ڪم رڳو ذاتي مفادن لاء ڪيو ويو.جسٽس فرخ  کي قائد ملت جي باري ۾ ڪتاب جي جنهن اقتباس غمگين ڪيو سو اهو ته “ مون کي هتي هڪ نهايت ئي تڪليف ڏيندڙ ڳالهه جو ذڪر ڪرڻو آهي ۽ حقيقت اها آهي ته جيستائين ان جو ذڪر نه ڪبو،ماضيء جي ان داستان کي اڳتي وڌائي نٿو سگھجي.جڏهن کان پنجاب ۾ سر سڪندر حيات جي وزارت قائم ٿي هئي،نوابزاده لياقت عليء خان جو ذاتي رويو اسان جي باري ۾ (پنجاب مسلم ليگ،جنهن جو صدر ڊاڪٽر اقبال هو.)گھڻو ڪجهه بدلجي چڪو هو.هن جي حمايت ۽ امداد سر سڪندر لاء وقف ٿي چڪي هئي.لياقت علي خان آل انڊيا مسلم ليگ جو جنرل سيڪريٽري هو،هو مسلم ليگ جي مرڪزي پارلياماني بورڊ جو ميمبر هو پر هن بورڊ تان استعيفا ڏيئي ڇڏي هئي ۽ مسلم ليگ بدران نيشنل ايگريڪلچرل پارٽي جي ٽڪيٽ تي اليڪشن 1937ع وڙهڻ جو فيصلو ڪيو هو.يوپي جي اها پارٽي ڄڻ ته پنجاب جي يونيسٽ پارٽيء جي ڀيڻ هئي.لياقت علي خان جي استعيفاعجيب صورتحال پيدا ڪري ڇڏي هئي.اڃا ڪجهه مهينا پهرين هو مسلم ليگ جو جنرل سيڪريٽري چونڊيو ويو هو.هاڻي هن جي استعيفا بعد مسلم ليگ جو ڪوبه جنرل سيڪريٽري نه هو. مسٽر جناح ان وقت جن ڏکيائين ۾ ورتل هو ان جو اندازو اڄ صحيح نموني ڪري نٿو سگھجي.هو اڪيلي آل انڊيا مسلم ليگ جو بار پنهنجن ڪلهن تي کڻي گھمي رهيو هو.لياقت علي خان جي استعيفا بعد لکپڙه جو سمورو ڪم به مسٽر جناح کي پاڻ ڪرڻو پوندو هو.هن وٽ ڪو ٽائيپيسٽ به نه هو.خط پنهنجي هٿ سان لکندو هو،ان وقت سندس عمر سٺ سالن کان مٿي ٿي چڪي هئي.

رامي صاحب ڪتاب جي صفحي 617 تي لکي ٿو ته لياقت علي خان کان جيترو به ٿي سگھندو هو هو هر موقعي تي سر سڪندر جي مدد ۽ اسان جي مخالفت ڪندو هو.ان دوران ڪيترائي ڀيرا اهڙا موقعا آيا جو اسان درست هئاسين ۽ سر سڪندر جو رويو غلط هو پر لياقت علي خان سدائين سر سڪندر جو ساٿ ڏنو.

نوابزاده لياقت علي خان جا مٽ مائٽ ۽ خاندان جا ٻيا سمورا ماڻهو ڪرنال ۾ رهندا هئا جن کي وقت بوقت پنجاب حڪومت جي مدد جي ضرورت پوندي هئي.سر سڪندر نهايت ئي چالاڪ ۽ ڏاهو انسان هو.هن نوابزادي جي ان ڪمزوريء کي تاڻي ورتو هو.خود لياقت علي خان جو وڏو ڀاء سجاد علي خان پنجاب اسيمبليء جو ميمبر ۽ يونيسٽ پارٽيء جو رڪن هو.سر سڪندر ۽ لياقت علي خان جي وچ ۾ هر قسم جو رابطو ان جي ذريعي ئي ٿيندو هو.اسان کي هڪ هڪ ڳالهه جو علم هو پر مصلحت جي مجبورين اسان جي زبان ۽ قلم تي پهرو لڳائي رکيو هو.اسان بنيادي طور تي جناح صاحب جي پريشانين ۾ واڌارو ڪرڻ نٿي گھريو.

رامي مرحوم عاشق بٽالويء جي ڪتاب“ علامه اقبال جا آخري ٻه سال” مان وڌيڪ اقتباس به پنهنجي ڪتاب ۾ نقل ڪيا آهن.جن سان اسان جيڪر پنهن جي حال ۽ ماضيء جي ڀيٽ ڪيون ته ڪو خاص فرق نظر نٿو اچي.

1937ع جي چونڊن ۾ پنجاب مان مسلم ليگ پارليامينٽري بورڊ جي ستن اميدوارن مان رڳو ٻه ڪامياب ٿيا يعني ملڪ برڪت علي ۽ راجا غضنفر علي خان پر ان سلسلي ۾ سڀ کان وڌيڪ عجيب واقعو اهو آهي ته راجا غضنفر علي خان سندس ڪاميابيء بعد بورڊ جي دفتر ۾ پير رکڻ به مناسب نه سمجھيو.ان جي بدران هو سڌو يونيسٽ پارٽيء جي جلسي ۾ پهتو ۽ ويندي ئي اعلان ڪيائين ته هن مسلم ليگ ڇڏي يونيسٽ پارٽيء ۾ شامل ٿيڻ جو فيصلو ڪيو آهي.جيڪر ڳالهه رڳو اتي رڪجي ها ته ڪا شرم جهڙي ڳالهه نه هئي پر ستم اهو ٿيو جو يونيسٽ پارٽيء جي ان جلسي ۾ راجا غضنفر علي خان کي ڀليڪار چوندي سر سڪندر حيات جيڪا تقرير ڪئي ان ۾ هن چيو ته راجا صاحب منهن جي مرضي ۽ منهنجي چوڻ تي مسلم ليگ جي ٽڪيٽ تي بيٺو هو پر شروع ۾ ئي هن مون سان وعدو ڪري ڇڏيو هو ته اليڪشن ۾ ڪامياب ٿيڻ بعد ترت يونيسٽ پارٽيء ۾ شامل ٿي ويندو.

1937ع جي چونڊن لاء سردار مظفر قزلباش مسلم ليگ جي پارلياماني بورڊ کي درخواست ڏني هئي،لاهور تحصيل مان ٻن اميدوارن جون درخواستون وصول ٿيون هيون.هڪ ميان عبدالمجيد ۽ ٻيو قزلباش.جڏهن بورڊ ميان عبدالمجيد کي ٽڪيٽ ڏني ته قزلباش يونيسٽ پارٽيء جي پليٽ فارم تان ان جي خلاف چونڊن ۾ بيهي رهيو.

اهو آهي اسان جو ماضي جيڪو اسان جي افسوسناڪ بلڪه شرمناڪ حال جو آئينو آهي.اڄ اسان پنهنجي آسپاس نظر ڊوڙايون ٿا ته ڪجهه به بدليل نظر نٿو اچي.بلڪل ساڳيء طرح ، حالتن مطابق خفيا يا سر عام اڄ به ڪيترائي ڪرپٽ سياستدان وڪجن ٿا.نه رڳو اهي وڪجن ٿا پر ترقين ۽ عهدن جي معراج به ماڻين ٿا.عوام نه ڪالهه انهن کان حساب ورتو ۽ نه ئي اڄ وٺي رهيو آهي.سياستدانن ۽ حڪمرانن به عوام جي حقيقي فلاح ۽ بهبود لاء نه اڳي سوچيو ۽ نه ئي هاڻي سوچي رهيا آهن.قائد اعظم قوم کي جاڳايو پر لڳي ٿو ته عوام وري ڪنهن گهري ننڊ سمهي پيو آهي.ڪنهن ٽڙيل پکڙيل ۽ غير منظم هجوم کي ڪو قوم جو نالو ڏيڻ گھري ته سندس مرضي،ڇا ٿو ڪري سگھجي!

(روزاني عوامي آواز 14 جنوري 2022ع)

 

سر مومل راڻو؛ ڪاڪ ڪڪوريا ڪاپڙي.

هن سر جو مضمون مومل راڻي جي مشهور قصي تي ٻڌل آهي.توڙي جو قصي جا سمورا واقعا سنڌ ۾ ٿي گذريا آهن پر اڄ تائين ان قصي بابت ڪا قابل اعتبار کوجنا نه ٿي سگھي آهي.ان ڪري اهو قصو مختلف نمونن سان بيان ٿيندو رهيو هي.بهرحال ان قصي جو تت اهو ته پندرهين صدي عيسويء جي شروع ۾ راجا نند نالي گجر ذات جو هڪ سردار ميرپور ماٿيلي جو حاڪم هو،کيس نو نياڻيون هيون جن ۾ مومل سونهن ۾ سرس جڏهن ته سومل عقل ۾ اڪابر هئي.ٻنهي ڀيڻن ميرپور ماٿيلو ڇڏي جيسلمير جي لڊاڻي نالي شهر ۾ هڪ جادوئي رنگ محل تعمير ڪرايو جتي مختلف جادوئي کرمٽن ذريعي ڪيترائي حسين شهزادا ۽ سردار مومل سان ملڻ جي شوق ۾ برباد ٿي پنهنجي مال ملڪيت وڃائي ويهندا هئا پر مومل تائين پهچڻ جو خواب رڳو خواب ئي رهندو هو.قصو ڪوتاه   ته ان زماني ۾ ٿر ۾ سومرن جي حڪومت هئي جنهن گھراڻي جو پويون حاڪم همير سومرو سن 1400ع ۾ تخت تي ويٺل هو،سندس تخت وارو شهر عمرڪوٽ هو.سندس ٽن خوبصورت پڳ مٽ يارن مان هڪڙو راڻو مينڌرو به هو جيڪو همير جو سالو هو.اهي اڪثر سير سفر ۽ شڪار سانگي جھنگل جھاڳيندا رهندا هئا.هڪ ڏينهن جڏهن اهي چار ئي دوست ڪنهن بيابان مان گذري رهيا هئا ته سندن ملاقات هڪ خوبصورت جوڳيء سان ٿي جنهن تي عشق جي عجيب ڪيفيت طاري هئي ۽ سندس اکين ۾ ڄڻ باه جا الا ٻري رهيا هجن.

ڪالهه گڏيوسين ڪاپڙي، بابو بيکاري،

ساميء سيلو سر تي، مالا موچاري،

ڏيئي ڏيکاري، ڦٽي دل فقير ويو.

هنن جڏهن ان بيکاريء کان عشق جا احوال معلوم ڪيا ته ڪاپڙي في الحال ڪنهن ڪيفيت ۾ ٻڏي ويو.

بيکاريء کي بر ۾، ويو ڪيف چڙهي،

ڳالهيون ڪندي ڪاڪ جون،ڳوڙها پيس ڳڙي،

ڪاجا انگ اڙي، جن ڇٽا ڦٽ ڇڙي پئا.

بيکاريء کان مومل جي سونهن جون خبرون ٻڌي چئني دوستن عمرڪوٽ اسهڻ بدران جيسلمير جي ڪاڪ محل جو سفر سانڀايو.

چڙهيا چارئي يار،سوڌا شڪاري،

فڪر سان ڦٽي ڪئي، سوڍي سوپاري،

ويا ڪاهيندا ڪاڪ ڏي،جتي مومل موچاري،

موٽئا نه ماري، ڪونئر لتاڙي ڪاڪ جا.

قصو مختصر ته اهي نيٺ پنڌ پورو ڪري مومل جي محل تائين پهتا ۽ وڏي بيچينيء سان مومل سان ملاقات لئي انتظار ڪرڻ لڳا.جيئن ته مومل تائين پهچڻ ڪا ٻارن جي راند نه هئي سو سوڍي جا ٽيئي يار جادوئي کرمٽن سامهون پنهنجي همت هاري ويٺا جڏهن ته سوڍو سڀ لنگهه لنگھي وڃي پار پيو.

آيو مير مينڌرو، سوڍو ايء صحي،

لڊوڻيان لطيف چئي، آيو ڪاڪ ڪهي،

ويڙا ڏک لهي، مومل گڏيو مينڌرو.

راڻو مومل جي محبت جي منزل ماڻي جڏهن مومل کان موڪل وٺي وري عمرڪوٽ موٽيو ته همير حسد وچان کيس قيد ڪري ڇڏيو پر سندس زال جي منٿ ميڙ تي هن راڻي کي ان شرط تي آزاد ڪيو ته هو واپس ڀلجي به مومل جي محل جو رخ نه رکندو.هڪ رات راڻو وجهه وٺي هڪ ڀلي اٺ تي چڙهي وڃي ڪاڪ محل پهتو پر سومل کي مومل جي بستري تي ڏسي ڀل وچان غلط گمان ڪري ويٺو.هن مومل سان ڪوبه احوال ڪرڻ بدران پنهنجو لڪڻ نشانيء طور ڇڏي واپسيء جي واٽ ورتي.جڏهن مومل جي نيڻن مان ننڊ نڪتي ته هوء سڄي ماجرا سمجھي ويئي ته راڻي کي پڪ سان ڪا غلطفهمي ٿي آهي جنهن ڪري هو رسي هليو ويو آهي.

راڻو ڪا رات ويو،ڳجھي ڳالهه ڪري،

سوڍي ريء سرتيون، هڏ نه ساه سري،

وڃي مان وري، آئون آسائتي آهيان.

پر مومل جي اها آس عبث هئي،راڻي کي واپس ورڻو ئي نه هو سو هو نه وريو.

هن سر ۽ هن قصي ۾ روحاني راز اهو سمايل آهي ته انسان جيڪو ڌڻي پاڪ جو طالب آهي سو محبوب حقيقي خود انسان سان انيڪ الفت ٿو رکي.اهو هڪ اونهو راز آهي ته طالب مطلوب آهي ۽ مطلوب خود طالب.  ڪائنات ڪيڏي به ڪشادي هجي ۽ انسان ڪهڙي به ڪنڊ ۾ پاڻ پنهان ڪري ڇڏي ته به مالڪ جي نظر عنايت کيس هر وقت تڪيندي ٿي رهي ۽ هو انسان کي اونداهيء جي غارن مان ڪڍي روشنيء ۾ آڻي ٿو.مومل مان مراد آهي اهو انسان جيڪو پنهنجي مالڪ حقيقي کان منهن موڙي پاڻ لڪائڻ جي ڪوشش ڪري ٿو جيئن مومل جادوئي کرمٽ کوڙي پنهنجو پاڻ کي پوشيدو رکي پنهنجن عاشقن کان نٽائڻ پئي چاهيو اهڙيء طرح انسان به پنهن جي چوڌاريء دنيائي سامان جا انبار لڳائي ۽ حرص هوس جا ڄار وڇائي پنهنجو پاڻ کي ڌڻيء کان پري رکڻ ۾ پورو آهي.پر اهي ور وڪڙ ۽ چالاڪيون مالڪ کان ڳجھيون نٿيون رهن،جتي هر ڪنهن کان واٽ وسري وڃي اتي به رب پاڪ جي نظر خطا نٿي کائي.

آيو ڪهي ڪاڪ تي، سوڍو پاڻ سڄاڻ،

لکن سين لطيف چئي، راڻي ڪئي رهاڻ،

پرين پرچيو پاڻ، ٿيو مڙوئي مينڌرو.

توڙي جو مومل جي کرمٽي کيلن ڪيترن ئي دانائن جون متيون منجھايون پر سوڍو سڄاڻ هو سو سڀ سمجھي ويو ۽ سارو ڪاڪ محل مينڌري جي مهڪ سان مهڪي پيو.

ڪئين جادو هئا جنبير، مومل جي ماڙيء ۾،

راڻن کي رولڻ جا،ڪئين ڦنڌ هلايا ڦير،

جڏهن سوڍو چڙهيو شير، تڏهن گھاو ڪيائين گجر سين.

پر سوڍي واري ساڃاه،سمجھه ۽ سرت،ڏانء ۽ ڏاهپ،دانائي ۽ دانش انسان ۾ پاڻهي پيدا نٿي ٿئي انهيء لاء ڪنهن ڪامل مرشد ۽ واقف رهبر جي رهنمائي گھرجي.

اڳتي شاه صاحب ڪرهي يعني اٺ کي مخاطب ٿيندي فرمائين ٿا ته

ڪرها! ڪارڻ ڪاهه،توکي ڌڻين ڌاريو،

ساري ڏيج سيد چوي،لڊاڻي تان لاهه،

مقابلو مومل سين،ٿيندو سنجهه صباح،

سوڍي جي صلاح،ڪونئر چرندين ڪاڪ جا.

اٺ کي ڌڻين ڪاه لاء ئي ڌاريو آهي.هتي ڪاهه مان مراد آهي روحاني سفر جيڪو هن جهان کان ايندڙ جهان ڏانهن آهي.پر لطيف سائين خبردار ٿا ڪن ته ان سفر ۾ لڊاڻي جي هڪ ڏکي ٽڪري اچڻ واري آهي انهيء تان خيال سان لهجان.مومل سان مقابلي مان مراد آهي ته صبح يا سانجھيء تنهنجي محبوب حقيقيء سان ملاقات ٿيندي جيڪر تو سوڍي جي صلاح يعني روح جي مرضيء سان زندگيء جو سفر پورو ڪيو ته پوء ڪاڪ جا ڪونئر يعني محبوب حقيقيء جو راضپو ماڻيندين.اهي ڪاپڙي جيڪي ڪاڪ ڪڪوريا يعني يعني محبوب جي محفل ۾ حاضر ٿيڻ جا اهل ٿيا انهن جون ڪجهه نشانيون هي آهن.

جي ڪاڪ ڪڪوريا ڪاپڙي، تن لهي نه لايو،

ڪڙي ڪيف خمارئا، مئي پي موالي،

وتن وصالي،لڊوڻئان لوڌي ٿيا.

اهي ڪاپڙي جن کي ڪاڪ جي ڪنوارين پنهنجي رنگ ۾ رڱي ريٽو ڪري ڇڏيو انهن تان عشق جي لالاڻ واري لالائي لهڻ واري ناهي.هتي انهن عارفن طرف اشارو آهي جن محبوب حقيقيء جي محبت ۾ رنگجي پنهن جي مٿان عشق جو ابدي رنگ چاڙهي ڇڏيو جيئن قرآن ڪريم ۾ آيو آهي ته

“ اهڙو ئي آهي الله جو رنگ۽ رنڱڻ ۾ خدا کان وڌيڪ ٻيو بهتر ڪاريگر ڪير آهي؟”

 

 

(روزاني عوامي آواز 9 جنوري 2022ع)

 

 

هن فسطائي ذهنيت جو علاج ڪهڙو؟

 

شفيق الرحمان شاڪر

هڪ معروف مسخري ميڊيا “دانشور“ کي هڪ دفعو وري جمهوريت دشمن دورو پيو آهي.هڪ نجي ٽي وي چينل تي پنهنجن “قيمتي“ خيالن جو اظهار ڪندي فرمايو اٿس“ پاڪستان کي 15 سالن لاء سخت فسطائيت جي گھرج آهي ۽ جيڪو به جمهوريت جي ڳالهه ڪري ان کي گولي ماري ڇڏڻ گھرجي.“

اهو ڪو پهريون ڀيرو ناهي جو ان صاحب فسطائيت ۽ آمريت جي وڪالت ڪرڻ جو شرف حاصل ڪيو آهي پر هو ۽ سندس ئي سوچ سان سهمت ڪيترائي نام نهاد اينڪر ۽ دانشور وقت بوقت اها راڳڻي ڳائيندا رهيا آهن.سمجهه ۾ نٿو اچي ته انهن ماڻهن کي جمهوريت ۽ جمهوري روين کان ايتري چڙ ڇو آهي ۽ وقت جي هر جابر ۽ آمر حڪمران جي قدمبوسي ڪرڻ ۽ ان جي توصيف جا گيت ڳائڻ ۾ انهن کي ڪهڙو لطف ٿو اچي؟ ڳالهه ايتري سادي ناهي.اصل ۾ پاڪستان ۾ هڪ طبقو شروع کان اهڙو رهندو ٿو اچي جن ڪڏهن دل سان اهو تسليم ئي ناهي ڪيو ته هي ملڪ گھڻ قومي صوبن جو هڪ وفاق آهي جتي رياستي  ۽ حڪومتي مامرن ۾ عوام جي راء سواء قومي سلامتيء کي يقيني بنائي نٿو سگھجي.ڏاڍ مڙسي ۽ طاقت جي زور تي زبانون بند ڪري ڪجهه وقت لاء ڪم ته ٽپائي سگھجي ٿو پر ملڪ کي مضبوط نٿو ڪري سگھجي.اها ڳالهه وسارڻ نه گھرجي ته پاڪستان جي ٽٽڻ جو الميو عوام کي سندن جمهوري ۽ سماجي حقن کان محروم ڪرڻ جو نتيجو ئي هو.ڪو حمودالرحمان ڪميشن جي حقيقتن کي نٿو مڃڻ گھري ته سندس مرضي پر تاريخ کي پنهنجي مرضيء موجب تبديل ڪري نٿو سگھجي.اها رڳو هڪڙي دانشور يا صحافيء جي سوچ ناهي پر هتي اصل واڳ ڌڻين هميشه عوام کي لڪڻ ذريعي هڪلڻ جي ڪوشش ڪئي آهي جنهنجا اگرا نتيجا ڀوڳڻ بعد به سندن سوچ،روين ۽ پاليسين ۾ اڃا تائين ڪا تبديلي ناهي آئي.اهڙا نام نهاد داشور ۽ صحافي به اها ئي ڳالهه اڳيان آڻيندا رهن ٿا جيڪا سوچ سندن فڪري آقائن جي آهي.يعني حد ٿي ويئي جو اڄ جي سڌريل ۽ جمهوريت پسند دنيا ۾اسان وٽ هڪ اهڙو طبقو آباد آهي جيڪو جمهوريت جي ڳالهه ڪرڻ کي گناه عظيم سمجھي ٿو ۽ وري جيڪر اهڙا ماڻهو پاڻ کي روشن خيال دانشور به سڏائيندا هجن ۽ مٿان ماڻهن کي پنهنجي حقن جي ڳالهه ڪرڻ تي سر عام گوليون هڻڻ جي ڳالهه به ڪندا هجن ته هن ملڪ ۽ قوم جي بدنصيبيء تي ڇا ٿو ڪري سگھجي.اصل ۾ انهيء ئي خاص طبقي ڪنهنجي خاص فرمائش تي هاڻوڪي وزير اعظم جناب عمران خان کي ڪجهه سال پهرين هڪ فرشتي جي روپ ۾ پيش ڪندي ٻين سمورن سياسي اڳواڻن کي ڪرپٽ ۽ نااهل ثابت ڪرڻ ۾ ڪا ڪسر نه ڇڏي هئي.هاڻي جڏهن هاڻوڪي حڪومت جا سڀ پرڪار سامهون آيا آهن ۽ عوام کان ملندڙ بددعائون سندن ڪنن ۾ گونجي رهيون آهن ته انهن وٽ ٻيو ڪو رستو نه بچيو آهي ته انهن ناڪامين ۽ نامرادين جي سموري ذميداري پنهنجي پسنديده حڪمرانن ۽ آنهن جي سهولتڪارن تي وجھڻ بدران جمهوريت کي ئي سمورين خرابين جو بنياد ثابت ڪرڻ ۾ رڌل نظر اچن ٿا.انهن کان ڪو پڇي ته خان صاحب ڪهڙن جمهوري روين ۽ قدرن کي بچائيندي پنهنجي هر قابليت،صلاحيت ۽ محنت ضايع ڪري ويٺو آهي؟جمهوريت جي حامين کي ته فائرنگ اسڪواڊ سامهون بيهاري گولين سان اڏائڻ جي خواهش اڌما ڏيئي ٻاهر نڪري رهي آهي پر جيڪي ماڻهو رياست اندر رياست قائم ڪيو ويٺا آهن ۽ جن جي هٿن تي هزارين بيگناه پاڪستانين جو رت آهي انهن سان ڳالهيون ڪرڻ لاء کڙيون اڀيون ٿي رهيون آهن؟هي ڪهڙو ملڪ آهي جتي ايڪويهين صديء اندر به فاشزم جي حمايت ۾ ترانا ڳايا ۽ ٻڌا پيا وڃن؟اهو صحيح آهي ته سياستدان جمهوريت جي گھربل معيار تي پورا ناهن لٿا ۽ انهن جي ريڪارڊ ۾ به ڪيتريون ئي خاميون،خرابيون ۽ ڪمزوريون نظر اينديون پر ان ۾ جمهوريت جو قصور ڪيئن ٿو ٿابت ٿئي؟۽ اهو به ته هتي جمهوريت کي سندس اصل روح مطابق هلڻ ڪٿي ڏنو ويو آهي.گذريل سياسي حڪومتن سان جيڪي ڪجهه حشر ٿيندو رهيو آهي اهو سڀني جي سامهون آهي.پنهنجن غلطين ۽ غلط پاليسين جو جائزو وٺڻ بدران جمهوريت جي ڳالهه ڪندڙن کي گوليون هڻڻ جون صلاحون ڏنيون پييون وڃن ۽ نت نوان تجربا ڪرڻ لاء سٽون سٽيون پييون وڃن.يعني هميشه لاء جمهوريت جي ئي هن ملڪ مان تڏا ويڙه ڪرائي اقتدار پوريء طرح اڻ ڄاڻايل مدي لاء آمرن ۽ جابرن بلڪه فاشسٽ حڪمرانن جي حوالي ڪيو وڃي ته جيئن“ نه رهيگا بانس نه بجي گي بانسري.” نه هوندي جمهوريت ۽ نه رهندي ڪا عوامي راء جي اظهار جي آزادي.اهڙا “روشن خيال” اڃا تائين هن پياري پاڪستان ۾ کوڙ آهن جيڪي هن ملڪ ۽ عوام کي هڪ دفعو وري پٿر جي دور ۾ موڪلڻ جي خوبصورت خواهش رکن ٿا!

(روزاني عوامي آواز 6 جنوري 2022ع)

 

نئين سال لاء ماهر نجوم جون ڪيل اڳڪٿيون!

شفيق الرحمان شاڪر

هر سال جيان سال 2021ع به خير سان گذري ويو ۽ دنيا وري نين اميدن ۽  نون انديشن سان سال 2022ع ۾ داخل ٿي چڪي آهي.

سورهين صديء جي مشهور فرانسسي ماهر نجوم نوسٽر اڊيمس جهڙيء طرح گذريل سالن جي باري ۾ خوفناڪ اڳڪٿيون ڪري چڪو آهي اهڙيء طرح سندس ڪجهه دل ڏڪائيندڙ اڳڪٿيون سال 2022 جي باري ۾ به آهن.

دنيا جي باري ۾ نوسٽر ايڊيمس جون اڪثر اڳڪٿيون سچ ثابت ٿيون آهن،جنهن ڪري هر سال سندس مشهور ڪتاب طرف رجوع ڪيو ويندو آهي جنهن ۾ اڄ کان پنج سو سال اڳ هو حيرت ۾ وجھندڙ ۽ خوفناڪ اڳڪٿيون ڪري چڪو آهي.سال 2022ع جي باري ۾ سندس ڪجهه اهم اڳڪٿيون هن طرح آهن؛

1.هڪ نهايت ئي وڏو خلائي جبل سمنڊ ۾ ڪرندو جنهن سان سمنڊ ۾ تيز لهرون پيدا ٿينديون جيڪي زمين کي پنهن جي گرفت ۾ وٺي ڇڏينديون ۽ وڏي خلل جو سبب بڻجنديون.هڪ سخت زلزلو سوناميء جو سبب بڻبو ۽ سامونڊي پاڻيء ۾ واڌاري سبب تمام گھڻو نقصان ٿي سگھي ٿو.اها صورتحال ٻڌائي ٿي ته آسمان مان سيارچن جي برسات ٿيندي ۽ هزارين ماڻهو مري ويندا.نوسٽر اڊيمس اها به دعويٰ ڪئي آهي ته زمين شمسي طوفانن ۽ هڪ نهايت ئي وڏي پڇڙ تاري سبب تباه ٿي ويندي ۽ اهو واقعو ڪرسمس وقت پيش ايندو.هو لکي ٿو ته آسمان ۾ باهه ۽ چڻنگن جو هڪ ڊگھو سلسلو ماڻهو واضح نموني ڏسي سگھندا.

2. نوسٽر اڊيمس پنهن جي هڪ نظم ۾ اتر ڪوريا جي سربراه جي موت جي اڳڪٿي به ڪئي آهي جنهن مطابق 2022ع ۾ هن جو اوچتو موت ٿي ويندو.هن جي موت سان تبديلي ايندي ۽ سندس جڳهه هڪ ٻيو ڪردار حڪومت سنڀالي وٺندو.

3. نوسٽر اڊيمس مطابق هن سال دنيا ۾ هڪ نهايت ئي خطرناڪ ايٽم بم ڦاٽي پوندو جنهن مان نڪرندڙ تابڪاريء سبب دنيا جي آبهوا ۾ تبديلي ايندي ۽ وڏا گلشيئر پوريء طرح پگھرجي ويندا جنهن سان سامونڊي سطحن ۾ اضافو ايندو جنهن ڪري ڪيترا ئي ٻيٽ ۽ ننڍڙا ملڪ پاڻيء هيٺ اچي ويندا.ان سان گڏوگڏ ڪروڙين ماڻهو ريڊيئيشن سبب وقت کان اڳ مري ويندا ۽ جيڪي بچندا سي مختلف بيمارين جو شڪار ٿي ويندا.

4.اڳڪٿيء مطابق هن سال هڪ وڏو قدرتي واقعو ظاهر ٿيندو جنهن سبب دنيا ۾ ٽن ڏينهن تائين اونده ڇانئجي ويندي ان سان دنيا جي ملڪن ۾ شروع ٿيندڙ جنگ اوچتو رڪجي ويندي.ٽن ڏينهن بعد دنيا واپس روشنيء ۾ ايندي.

5. اڳڪٿين مطابق هيء سال فرانس لاء تمام ڳرو ثابت ٿي سگھي ٿو.هڪ تمام وڏو طوفان ايندو جنهن جو اثر پوري دنيا تي پوندو.دنيا ۾ پوکون ۽ وڻ ٽڻ گھڻي حد تائين تباه ٿي ويندا جنهن سان ماڻهن ۾ بک پکڙجي ويندي.نوسٽر آديمس پئرس جي محاصري جو به ذڪر ڪيو آهي پر ان جو سبب معلوم ناهي ته ايئن ڇو ۽ ڪهڙيء طرح ٿيندو؟ ۽ ان جو گھيراء ڪير ڪندو؟

6.جاپان ۾ وڏو زلزلو ايندو ۽ ڏينهن جي وقت ايندو ان ڪري جاني نقصان گھڻو نه ٿيندو پر عمارتن کي گھڻو نقصان پهچندو.

7. نوسٽر اڊيمس مطابق بريگزٽ ته رڳو شروعات اهي.2022ع ۾ پوري يورپي يونين ئي ختم ٿي ويندي.

8.نوسٽر اڊيمس جي اڳڪٿيء مطابق هن سال عالمي معيشت ۾ ڪيتريون ئي تبديليون اينديون ۽ شين جي سخت کوٽ پيدا ٿيندي.دنيا ۾ مهنگائي تمام گھڻو وڌي ويندي جنهن ڪري ڪروڙين ماڻهن کي بکن سبب مرڻو پوندو.آمريڪي ڊالر ڪري ويندو، سون،چاندي ۽ بٽ ڪوائن کي ئي اثاثو سمجھيو ويندو.

هي سال 2022ع لاء علم نجوم جي بنياد تي ڪيل ڪجهه اڳڪٿيون آهن جن مان ڪيتريون ڪوڙيون ۽ ڪيتريون سچيون ٿيون ثابت ٿين سو ته وقت ئي ٻڌائيندو باقي آئيندي جي سمورين حقيقتن جو علم ته رڳو الله تعاليٰ کي آهي ۽ اهو ئي سڀ ڪجهه ڄاڻندڙ آهي.

(روزاني هلال پاڪستان 1 جنوري 2022ع)