سيرت رسول صه ۽ نئين دور جا چيلينج.

شفيق الرحمان شاڪر

رسول رحمت صلي الله عليه وسلم جي سيرت مبارڪ هر مرض جي دوا،هر مسئلي جو حل ۽ هر للڪار جو جواب آهي پر مسلمانن سيرت طيبه سان پنهنجي تعلق کي پاڻ هڪ مسئلي ۽ چيلينج ۾ بدلائي ڇڏيو آهي.ان جو مثال اهو جو ڪمزور کان ڪمزور مسلمان به حضور صلي الله عليه وسلم تي جان ڏيڻ لاء تيار رهي ٿو پر سٺا سٺا مسلمان به سندن سيرت پاڪ تي عمل ڪرڻ لاء تيار نٿا ٿين.

اسان جي دور جو هڪ وڏو چيلينج اهو آهي جو انسانن قسمين قسمين هٿرادو فضيلتون ايجاد ڪري انهن کي سموري انسانيت لاء معيار بنائي رکيو آهي.مثال طور اولهه وارن هڪ ئي دنيا ۾ ٽي دنيائون جوڙي رکيون آهن.پهرين ترقي يافتا دنيا سڏائي ٿي،ٻي دنيا کي ترقي پذير دنيا جو نالو ڏنو ويو آهي جڏهن ته ٽين دنيا کي پوئتي پيل يا غريب دنيا جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو.اهم ڳالهه اها ته انهن دنيائن جو فرق رڳو نظري نه پر عملي به آهي.پهرين دنيا جا ماڻهو احترام جي قابل سمجھيا وڃن ٿا ان ڪري اهي هوڏ ۽ آڪڙ ۾ ٻڏل آهن.ٻي دنيا جا ماڻهو پهرين دنيا جي ماڻهن جو نقل ڪرڻ وارا آهن ۽ تهذيب انهن لاء ڪنهن امڪان جي حيثيت رکي ٿي.انهن سببن هيٺ ٻي دنيا جا ماڻهو احساس ڪمتري ۾ ڦاٿل آهن.ٽين دنيا جي ماڻهن جو معاملو اهو آهي ته اهي نه ته قابل احترام آهن،نه مهذب ۽ نه ئي انهن جي قابل احترام ٿيڻ جو ڪو امڪان آهي.ان ڪري اهي ماڻهو رڳو احساس ڪمتري ۾ ئي نه پر احساس جرم ۾ به ڦاٿل آهن.دلچسپ ڳالهه اها جو انهن سمورن تفاوتن جو بنياد معيشت آهي پر اهو ماڻهن کي ماپڻ ۽ تورڻ جو اڪيلو هٿرادو معيار آهي.هڪڙو معيار جمهوريت به آهي.جيڪي قومون جمهوري آهن انهن کي عزت جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو ۽ جيڪي قومون جمهوري ناهن انهن کي دنيا گھٽ نظر سان ڏسي ٿي.اهڙيء طرح هڪ معيار سائنس ۽ ٽيڪنالاجي آهي.جيڪي قومون سائنس ۽ ٽيڪنالاجي ۾ ترقي يافتا ناهن انهن کي رڳو ”پيروڪار” ئي سمجھيو وڃي ته غنيمت آهي.دنيا جون ڪيتريون ئي قومون آهن جيڪي قوميتن جي تصور کي پنهن جي مٿي جو موڙ بنايو ويٺيون آهن.دنيا ۾ نسل جي بت کي پوڄڻ وارا به ڪروڙن ۾ آهن.ان جي ڀيٽ ۾ حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جي پيغام جو تت آهي ته انسان کي ٻئي انسان تي فضيلت رڳو ”تقويٰ“ جي لحاذ کان آهي.قرآن مجيد جي سورت حجرات جي آيت 13 ۾ ارشاد رباني آهي ته

” اي انسانو! اسان اوهان کي هڪ مرد ۽ هڪ عورت مان پيدا ڪيو ۽ پوء اوهان جون قومون ۽ برادريون جوڙيون ته جيئن اوهين هڪ ٻئي کي سڃاڻي سگھو.حقيقت ۾ الله جي ويجھو سڀ کان وڌيڪ عزت وارو اهو آهي جيڪو وڌيڪ پرهيزگار آهي.“

هڪ حديث شريف ۾ آيو آهي ته ” الله قيامت جي ڏينهن اوهان جو حسب نسب نه پڇندو.الله وٽ اوهان مان وڌيڪ عزت وارو اهو آهي جيڪو اوهان مان سڀني کان گھڻو پرهيزگار آهي.“( مسلم)

جديد دور جو هڪ وڏو چيلينج اهو آهي ته ”انساني وحدت” جو تصور گھٽجي ويو آهي ۽ پوري انسان ذات مختلف بنيادن تي نه رڳو اهو ته ننڍن ننڍن گروهن ۾ ورهائجي ويئي آهي بلڪه انهن جي وچ ۾ جنگ ۽ جدل جو سلسلو جاري آهي.مثال،چوڻ لاء ته يورپي قومن جي تهذيب ۽ تاريخ هڪ آهي پر ايريڪ فرام پنهن جي ڪتاب “Anatomy of Human Destructiveness” ۾ لکيو آهي ته يورپي قومن گذريل چار سو سالن ۾ 2600 کان مٿي جنگيون وڙهيون آهن جن ۾ ويهين صديء ۾ وڙهيل ٻه عالمي جنگيون به شامل آهن جيڪي بنيادي طور تي يورپي قومن جي وچ ۾ وڙهيون وييون.ان منظرنامي ۾ ڪا به وحدت ناهي،ڪا حقيقي آفاقيت،ڪا سچي عالمگيريت ۽ بين الاقواميت ناهي.ويهين صديء جي آخر ۾ اولهه جي برپا ڪيل گلوبيلائيزاشن جو وڏو چرچو رهيو پر ان عالمگيريت جو بنياد محبت،ڀائپي ۽ تعاون تي نه پر استحصال جي سوچ تي رکيو ويو.هڪ طرف سائنس ۽ ٽيڪنالاجي ۾ ڀڙ،فوجي ۽ معاشي قوت سان ڀرپور قومون آهن ته ٻئي طرف اهي قومون آهن جن وٽ رڳو ڪچو مال آهي ۽ اهي سڌريل قومن جي تيار ڪيل شين جون رڳو ”گراهڪ“ آهن.ان منظر نامي ۾ طاقتور قومون ڪمزور قومن جي ويجھو اچي رهيون آهن پر انهن کي گلي لڳائڻ لاء نه پر سندن گلو دٻائڻ لاء.ان صورتحال ۾ پوري انسانيت جي سلامتي داء تي لڳي چڪي آهي. ان جي ابتڙ حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جيڪو پيغام کڻي آيا اهو هڪ طرف انساني ايڪتا جو حقيقي بنياد مهيا ڪري ٿو ته ٻئي طرف امت مسلمه جي صورت ۾ هڪ اهڙي امت ترتيب ڏئي ٿوجنهن جو خمير آفاقيت،جنهن جو ذوق عالمگيريت ۽ جنهن جو تناظر بين الاقواميت آهي.الله تعاليٰ مسلمان امت جي ميمبرن جو پاڻ ۾ لاڳاپو واضح ڪندي فرمايو ته ”مومن ته هڪٻئي جا ڀائر آهن تنهن ڪري پنهنجن ڀائرن جي وچ ۾ لاڳاپا ٺيڪ رکو.“

حضرت جرير بن عبدالله رضي الله عنهه فرمائين ٿا ته ”رسول الله صلي الله عليه وسلم جن مون کان ٽن ڳالهين تي بيعت ورتي،پهرين اها ته نماز قائم ڪريان،ٻي اها ته زڪوات ڏيندو رهان ۽ ٽين اها ته ٻئي مسلمان جو گھڻگھرو بڻجي رهان.“

حضرت عبدالله بن مسعود رضي الله عنه کان روايت آهي ته حضور صلي الله عليه وسلم جن فرمايو ته ” مسلمان کي گار ڏيڻ فسق ۽ ان سان جنگ ڪرڻ ڪفر آهي.“ حضرت ابوهريره رضه کان روايت آهي ته نبي ڪريم صي الله عليه وسلم جن فرمايو ” هر مسلمان تي ٻئي مسلمان جي جان،مال ۽ عزت حرام آهي.“ حضرت ابو سعيد  خضري رضه فرمائين ٿا ته حضور صلي الله عليه وسلم جن جو ارشاد آهي؛ ” مسلمان مسلمان جو ڀاء آهي،هو ان تي نه ته ظلم ڪري ٿو ۽ نه ئي ان جو ساٿ ڇڏي ٿو.نه هن جي تذليل ڪري ٿو.ڪنهن ماڻهوء لاء اها خرابي ئي ڪافي آهي جو هو پنهن جي ڀاء کي گھٽ سمجھي.“ حضرت سهيل پاڻ سڳورن جو اهو ارشاد نقل ڪن ٿا ته ” ايمان واري گروهه سان مومن جو تعلق اهڙو ئي آهي جهڙو مٿي سان جسم جو تعلق هوندو آهي.اهو اهل ايمان جي هر تڪليف کي ايئن محسوس ڪري ٿو جهڙيء طرح مٿو جسم جي هر حصي جو درد محسوس ڪري ٿو.“  حضرت ابو موسيٰ اشعري رضي الله عنه کان روايت آهي ته حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن فرمايو؛ ” مومن ٻئي مومن لاء ان ڀت جيان آهي جنهن جو هر حصو ٻئي حصي کي مضبوط ڪري ٿو.“ حضرت عبدالله بن عاص رضه فرائين ٿا ته حضور صلي الله عليه وسلم جن فرمايو؛ ” مومن اهو آهي جنهن جي هٿ ۽ زبان کان ٻيا مسلمان سلامت رهن.“

ڏٺو وڃي ته اها ئي اها سکيا آهي جنهن جي بنياد تي انساني برادري وچ ۾ محبت ۽ سچي ڀائپي وجود ۾ اچي سگھي ٿي ۽ اهو اهڙو نور آهي جيڪو حقيقي آفاقيت،عالمگيريت ۽ بين الاقواميت ذريعي پوري انسان ذات کي هڪڙي برادريء ۾ بدلائي سگھي ٿو.مسلمان سماج لاء جديد دور جو هڪ وڏو چيلينج اهو آهي جو اولهه جي عورتن جي آزاديء واري نعري هيٺ عورت ڊاڪٽر،انجنيئر، اداڪاره، گلوڪاره ۽ ماڊل جي طور تي ته اهم سمجھي وڃي ٿي پر زال ۽ ماء جي حيثيت سان ان کي ڪو مان ۽ مرتبو نٿو ڏنو وڃي.مسلم امت جي جديد تعليم يافتا طبقي ۾ گھريلو خاتون A House Wife جو ذڪر اهڙيء طرح ڪيو وڃي ٿوڄڻ ته اها ڪو ڪم ئي نه ڪندي هجي ۽ سماج کي ڄڻ ته ان جي ڪا گھرج ئي نه هجي.مسلمان عورتون ٻار پيدا ڪرڻ ۽ پالڻ کان اهڙيء طرح گھٻرائڻ لڳن ٿيون جهڙيء طرح اولهه جون عورتون گھٻرائين ٿيون.اها صورتحال مرد ۽ عورت جي لاڳاپن،خاندان ۽ مسلم سماج جي روحاني،نفسياتي ۽ جذباتي صحت تي هاڃيڪار اثر پيدا ڪري رهي آهي.سيرت طيبه صلي الله عليه وسلم زال جو مقام نهايت ئي بلند ڪري نه رڳو ان چيلينج جو شافي جواب مهيا ڪري ٿي بلڪه سماج ۾ خاندان جي اداري کي سندس مرڪزيت ۽ وقار به عطا ڪري ٿي.رسول اڪرم صلي الله عليه وسلم جي هڪ حديث جو مفهوم آهي ته اوهان مان وڌيڪ سٺو اهو آهي جيڪو پنهنجي گھر وارن لاء سٺو هجي.پاڻ صلي الله عليه وسلم پنهنجي وصال کان ڪجهه اڳ مسلمانن کي جن شين جو خيال رکڻ جو تاڪيد فرمايو انهن ۾ نماز سان گڏوگڏ پنهنجي گھر واريء جو خيال رکڻ جو تاڪيد به شامل آهي.

سيرت طيبه ماء جو اهو رتبو مقرر ڪري ٿي جو ان جي پيرن هيٺان جنت آهي.حديثن مبارڪ مان معلوم ٿئي ٿو ته ويم،ٻارن کي کير پيارڻ ۽ انهن جي سار سنڀال لهڻ وارن عملن تي جهاد برابر ثواب ملڻ جي بشارت ڏني ويئي آهي.انهن حقيقتن کي ڏٺو وڃي ته زال ۽ ماء جي اهميت ايتري ته وڌي وڃي ٿي جو ان جي سامهون ڊاڪٽر ۽ انجنيئرهئڻ ته ڇا،ملڪ جو وزير اعظم هئڻ به معمولي ڳالهه آهي!

(روزاني هلال پاڪستان 10 نومبر 2019ع)