ماضيء جو آئينو؛ عظمت ۽ ذلت جي وچ ۾ ٽنگيل ويچارو گڏهه!

شفيق الرحمان شاڪر

انساني شعور جي هڪ نمايان خاصيت اها آهي جو اهو ڪنهن به خيال،تصور،ڪيفيت يا شيء کي ڪنهن علامت سان ڳنڍي ان جون مختلف معنائون مقرر ڪري سگھي ٿو.هر انساني سماج مختلف قسم جي علامتن يا نشانين جو استعمال ڪري پنهنجي تاريخ،ثقافت،علميت ۽ ماحول کي ظاهر ڪري ٿو.علامتن جي ان اظهار جي وڏي خوبي اها آهي جو بنان ڪن لفظن يا جملن جي استعمال جي صرف اشارن ڪناين ۾ پنهنجو مطلب سامهون واري تائين موثر نموني پهچائي سگھي ٿو.اهي علامتون شڪلين،جسمن،حيوانن ۽ جمادات،قدرت جي منظرن ۽ رنگن وغيره تي ٻڌل ٿي سگھن ٿيون.مثال ڪارو رنگ موت،برائي يا اوندهه کي ظاهر ڪري ٿو جڏهن ته اڇو رنگ پاڪائي ۽ صفائيء کي ظاهر ڪري ٿو ۽ اهڙيء طرح ٻين رنگن جو مثال آهي.جانورن جي ڳالهه ڪجي ته شينهن بهادريء جي نشاني جڏهن ته گدڙ بزدليء جي سڃاڻپ طور استعمال ٿئي ٿو.اهڙا ئي مثال پکين ۾ به آهن.انساني جذبن ۾ مسڪراهٽ محبت ۽ دوستيء کي جڏهن ته نرڙ ۾ گھنج وجھڻ غصي ۽ ناراضگيء کي ظاهر ڪري ٿو.اهڙيء طرح اسان جي چوڌاريء بي شمار علامتون ۽ رمزيا اشارا هروقت موجود رهن ٿا جن کي اسان ڄاڻي ٻجھي يا اڻ ڄاڻائيء ۾ پنهنجي روزمرهه جي زندگيء ۾ ڪا خاص معنيٰ ڏيئي استعمال ڪندا رهندا آهيون.انهن مان ڪجهه شيون يا علامتون اهڙيون آهن جن جي معنيٰ ۽ مطلب هر سماج ۾ ساڳيو ورتو وڃي ٿو پر ڪجهه اهي به شيون يا علامتون آهن جن جي معنيٰ ۽ مفهوم ۾ مختلف تهذيبن ۽ سماجن ۾ تضاد يا تفاوت پاتو وڃي ٿو.مثال اسان جي سماج ۾ ”الو يا چٻ“ پکي بيوقوفي ۽ نڀاڳ جي نشاني سمجھيو وڃي ٿو جڏهن ته ساڳيو پکي اولهه جي معاشرن ۾ عقل ۽ سڀاڳ جي نشاني تصور ڪيو وڃي ٿو.اهڙيء طرح گڏهه اولهه يا اهل ڪتاب يعني يهودين ۽ عيسائين جي تاريخ ۾ مثبت ۽ نمايان صفتن واري جانور طور جڏهن ته اسان جي سماج ۾ بيوقوفي ۽ جهالت جي نشانيء طور سڃاتو وڃي ٿو.گڏهه سماجي سطح تي هزارين سالن کان انسانن لاء بار ڍوئڻ ۽ سواريء جي ڪم ايندو رهيو آهي ۽ هن وقت به ٻهراڙين ۾ اهو جانور ساڳئي مقصد لاء استعمال ٿي رهيو آهي.گڏهه کي عربي زبان ۾ حمار،اردوء ۾ گڌا،فارسيء ۾خر ۽ عبراني زبان ۾ حمور چيو وڃي ٿو.اسان جي معاشري ۾ ”اڙي گڏهه!“ يا ”گڏهه جو گڏهه “ جا محاورا عام آهن.يا وري چيو ويندو آهي ته ”گڏهه ڇا ڄاڻي زعفران جو قدر“ .جڏهن ڪا شيء اوچتو غائب ٿي وڃي ته چوندا آهيون ته ”ايئن غائب ٿيو جيئن گڏهه جي مٿي تان سڱ غائب ٿيندا آهن.“ انگريز ڊرامه نگار شيڪسپيئر پنهنجن ڊرامن ۾ گڏهه جو اصطلاح بيوقوف ۽ احمق شخص لاء استعمال ڪيو آهي.سائنسي طور تي گڏهه گھوڙي جي خاندان سان ئي تعلق رکي ٿو.ايشيا ۽ آفريڪا کنڊن ۾ٻين کنڊن جي ڀيٽ ۾ گڏهه گھڻا آهن.گڏهه جي جيڪر تهذيبي ۽ مذهبي سڃاڻپ جو جائزو ورتو وڃي ته مصري تهذيب ۾ گڏهه ”سج ديوتا“ جي نشاني هو.جڏهن ته هندوازم “درگا ديوي“ جي هڪ شڪل ڪالارتريء جي سواري سمجھيو ويو آهي.يهودي ۽ عيسائي روايتن ۾ به گڏهه جو بار بار ذڪر ملي ٿو.يهودي روايتن يعني قديم عهدنامي جي اڳڪٿيء مطابق سندن مسيحا ”دجال“گڏهه تي سوار ٿي ايندوجڏهن ته عيسائي روايتن موجب اهي عيسيٰ عليه السلام هئا جيڪي گڏهه تي سوار ٿي يروشلم ۾ داخل ٿيا.عيسائي ايسٽر جي تهوار کان پهرين ”پام سنڊي“ مسيح عه جي يروشلم ۾ فاتحاڻي انداز ۾ داخل ٿيڻ جي خوشيء ۾ ئي ملهائين ٿا.يهودي روايتن موجب يهود جي پهرين رياست جي گاديء واري هنڌ سڪم نابلس(اسرائيل) جو شهزادو ”حمور“ (گڏهه) هو.يهودي روايتن مطابق” مسيحا جوگڏهه“ اهو گڏهه آهي جنهن تي يهودين کي ڇوٽڪارو ڏيندڙ”فرزند ڊيوڊ“ دنيا جي آخري وقت ۾ ظاهر ٿيندو.ياد رهي ته ”ملحمه ڪبريٰ“ يعني آرميجيڊن يا آخري زماني جي عظيم ترين جنگين جي باري ۾ملاحم وارين حديثن ۾ دجال جي خاص سواري گڏهه ٻڌائي ويئي آهي.اتي مناسب لڳي ٿو ته هڪڙي سراسري نظر دجال جي سڃاڻپ ۽ سندس باري ۾ ذڪر ڪيل نشانين تي وڌي وڃي.حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن فرمايو ته ”آدم جي پيدائش کان قيامت تائين ڪوبه فتنو دجال واري فتني کان وڏو نه هوندو.“(صحيح مسلم)لفظ دجال ”دجل“ مان نڪتل آهي جنهن جي معنيٰ دوکو يا فريب ڏيڻ آهي.يعني دجال اهو شخص هوندو جيڪو حضرت مسيح عليه السلام جو روپ اختيار ڪري ماڻهن کي دوکو ڏيندو.

قرآن ڪريم تورات جي حڪمن جي باري ۾ يهودين جي طرز عمل کي گڏهه سان تشبيهه ڏيندي چوي ٿو ته ” جن ماڻهن کي تورات تي عمل ڪرڻ جو حڪم ڏنو ويو هو پوء انهن ان تي عمل نه ڪيو انهن جو مثال ان گڏهه جهڙو آهي جنهن تي ڪتابن جا ڍير لڏيل هجن.“ قرآن جھنگلي گڏهن جي صفت بيان ڪندي فرمائي ٿو ته ”ڄڻ ته اهي ٽهيل گڏهه هجن جيڪي شينهن کان ڀڳا هجن.“ جھنگلي گڏهن جي اها خاصيت آهي جو خطرو محسوس ڪندي ئي اهي اهڙو ته بد حواس ٿي ڊوڙندا آهن جو ٻيو ڪوبه جانور ان طرح نه ڊوڙندو آهي.انهيء ڪري عرب بد حواس بڻجي ڀڄندڙ شخص کي جھنگلي گڏهه سان تشبيهه ڏيندا آهن.قرآن گڏهه جي آواز کي اڻ وڻندڙ آواز قرار ڏنو آهي.گڏهه جو وڏي آواز ۾ هينگڻ اٽڪل ويهن سيڪنڊن تائين جاري رهي ٿو ۽ اهو آواز اٽڪل ٽن ڪلوميٽرن جي مفاصلي تائين ٻڌي سگھجي ٿو.نبي ڪريم صلي الله عليه وسلم جن فرمايو ته ” جڏهن ڪڪڙ جي بانگ ٻڌو ته الله کان سندس فضل گھرو ڇو ته اهو ملائڪ کي ڏسي ٿو ۽ جڏهن گڏهه جو آواز ٻڌو ته شيطان کان الله جي پناهه گھرندا ڪريو جو اهو شيطان کي ڏسي ٿو.“(بخاري)

اولهه جي ثقافت ۾ گڏهه هڪ اعليٰ درجي جو جانور سمجھيو وڃي ٿوجيڪو بائيبل ۽ قديم يونان کان اولهه جي تهذيب جو حصو بڻجي چڪو آهي.واضح رهي ته آمريڪا ۾ ٻه وڏيون سياسي جماعتون چونڊن ۾ حصو وٺن ٿيون جن مان ريپبليڪن پارٽيء جو چونڊ نشان هاٿي جڏهن ته ڊيموڪريڪٽڪ جو نشان گڏهه آهي.ڊيموڪريٽس سندن سياسي جماعت لاء گڏهه جو چونڊ نشان 14 جنوري 1870ع کان استعمال ڪرڻ شروع ڪيو.اهڙيء طرح راند جي ميدان ۾ به گڏهه آمريڪي سوچ جي نمائندگي ڪندي نظر اچي ٿو.”ڊانڪي باسڪيٽ بال“ اها راند آهي جنهن ۾ رانديگر گڏهه تي چڙهي کيڏندا آهن.

برطانيه ۾ جانورن جي حفاظت لاء قائم ڪيل دنيا جي وڏي ۾ وڏي خيراتي تنظيم جو نالو ” مقدس گڏهه“ آهي،ڪيترن ئي اولهه جي ملڪن ۾ توڙي اسان وٽ پڻ گڏهن جي ڊوڙ جا مقابلا ڪرايا ويندا آهن.تازو ئي آڪٽوبر 2018ع ۾ جيو فلمز پاڪستان جي پهرين اينيميٽيڊ فلم ” ڊانڪي ڪنگ “ رليز ڪئي آهي.راجپوت برادريء ان فلم خلاف هتڪ عزت جي دعويٰ داخل ڪري رکي آهي.

(روزاني هلال پاڪستان)