”ففٿ جنريشن وار فيئر“ حقيقت يا فسانو؟

شفيق الرحمان شاڪر

اسان وٽ اهو رواج آهي ته ڪنهن به اصطلاح کي جيڪر وري وري استعمال ڪيو وڃي ته اها ڳالهه ڪيتري به سچي ڇو نه هجي ماڻهو ان جو مذاق اڏائڻ لڳن ٿا.ان جو پهريون سبب ته اهو آهي جو اسان وٽ اهڙن اصطلاحن جي آڙ ۾ مانهن کي بيوقوف بنائڻ جو ناٽڪ جاري رهيو آهي ۽ ٻيو سبب اهو جو اسان وٽ پڙهڻ ۽ کوجنا ڪرڻ جو شوق نه رهيو آهي.”ففٿ جنريشن وار فيئر“ جي اصطلاح سان به ساڳيو سلوڪ ٿي رهيو آهي.ڳالهه تمام سادي آهي ته هاڻي جنگيون وڙهڻ جو انداز بدلجي ويو آهي.اڳ ۾ فوجون هڪ ٻئي تي حملو ڪنديون هيون ۽ جنهن به ملڪ وٽ جيتري گھڻي فوجي قوت هوندي هئي اهو ٻئي کي رام ڪري وٺندو هو،اهو معاملو ميزائلن کان وڌي ايٽم بمن تائين پهچي ويو.بعد ۾ وري معيشت اهميت اختيار ڪئي،سوويت يونين   هزارين ايٽمي هٿيارن باوجود شڪست کائي ويو.ان جا ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويا جو معيشت تباهه ٿي چڪي هئي.عسڪري اصطلاح ۾ اهو سڀ فرسٽ،سيڪنڊ ۽ ٿرڊ جنريشن وار فيئر هو.فورٿ جنريشن وار فيئر ۾ دهشتگرديء جي هٿيار کي استعمال ڪيو ويو.مختلف ملڪن ۾ دهشتگرد تنظيمون پيدا ٿيون يا ڪيون وييون.القائده،داعش،بوڪو حرام،الشباب،ڪجهه ماهرن مطابق روس کي ڪمزور ڪرڻ لاء چيچن هٿياربند مزاحمت جي به مدد ڪئي ويئي.جنريشن جو مطلب وڌيڪ جديد ۽ ايڊوانس ٽيڪنالاجي آهي،جيئن هڪ ميزائيل تيار ٿيڻ بعد ٿوري ئي عرصي ۾ ان جو جديد يعني سيڪنڊ جنريشن ماڊل اچي وڃي ٿو.دوائن ۾ به ايئن آهي.ڪيترين ئي روايتي اينٽي بايوٽڪ جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ جديد ٿرڊ جنريشن اينٽي بايوٽڪ اچي چڪيون آهن.بهرحال جڏهن عالمي قوتن کي محسوس ٿيو ته ٿرڊ ۽ فورٿ جنريشن وار فيئر جي ميلاپ باوجود کين ڪجهه هنڌن تي ڪاميابي نه ملي رهي آهي.ڪٿي ڪٿي خراب معيشت،گھٽ فوجي قوت باوجود ملڪ شڪست نه کائي رهيا آهن اتي قوم جي ٻڌي ۽ ايڪتا رڪاوٽ هئي يا وري وطن پرستيء جو مضبوط جذبو رنڊڪ بڻيل هو تڏهن نئون مرحلو آيو جنهن کي ففٿ جنريشن وار فيئر چيو وڃي ٿو.اها نظرين جي جنگ آهي،مختلف نظرياتي،فڪري ۽ مسلڪي معاملا اڀا ڪري ڪنهن قوم کي ورهائڻ،انهن جي وچ ۾ اهڙيون نفرتون پيدا ڪرڻ جنهن سان ڪو خاص مسلڪي،لساني يا علاقائي گروهه يا آبادي ايتري قدر ناراض ۽ بيزار ٿي پوي جو ملڪي سالميت جي جنگ ان لاء اهم نه رهي.مختلف هنڌن تي انهيء جا مختلف ماڊل آزمايا ويا.ڪٿي حڪمران شخصيت يا خاندان خلاف بغاوت جا جذبا پيدا ڪرڻ،ڪنهن ملڪ ۾ حڪمران طبقن يا حڪمران جماعت خلاف نفرت ۽ سخت ڪاوڙ پيدا ڪرڻ جتي هڪ کان وڌيڪ لساني،مسلڪي،علاقائي۽ سياسي قوتون يا ڪميونٽي موجود هجي اتي انهن جي پنهنجن اختلافن کي وڌائڻ،ڇڪتاڻ ۾ ايتري حد تائين اضافو ڪرڻ جو قومي ٻڌي ٽڪرا ٽڪرا ٿي وڃي ۽ قومي موقف يا بيانيي جي ڪابه صورت باقي نه رهي.انهيء وار فيئر جا مختلف هٿيار آهن.جتي اخبارن،ٽي وي چينلز وغيره کي مانيٽر ڪرڻ آسان آهي اتي گھڻي گڙ ٻڙ نٿي ٿي سگھي جو گھڻي حد تائين معاملا سنسر يا ڪنٽرول هيٺ رهن ٿا ان ڪري ان مقصد لاء سوشل ميڊيا ۽ سائيبر ميڊيا کي وڌيڪ آسانيء سان استعمال ڪيو وڃي ٿو.نفرت ڀريل مواد ۽ زهريلا وڊيو ڪلپس پکيڙيندڙ ويب سائيٽس ان وار فيئر جو اهم حصو آهن.سوشل ميڊيا سائيٽس جيئن ٽويٽر،فيس بڪ وغيره ذريعي اهو ڪم ڪرڻ نهايت ئي سولو آهي جو ڪنهن به ملڪ ۾ ويهي بيشمار ڪوڙا اڪائونٽ جوڙي سگھجن ٿا ۽ انهن کي بند ڪرڻ به ڪو سولو ڪم ناهي.انهيء وار فيئر جي پس منظر ۾ اسان جي آسپاس گذريل ٻن ڏهاڪن کان ڪيترائي واقعا گذريا آهن جن کي مثال طور پيش ڪري سگھجي ٿو.2001ع ۾ آمريڪا ۾ نائين اليون جو واقعو ٿئي ٿو،خود آمريڪين جي دعويٰ مطابق اهو حملو القائدا ڪيو پر ان جي باوجود القائدا جو پيڇو ڪرڻ بدران افغانستان تي حملو ڪيو وڃي ٿو جتي طالبان جي حڪومت ختم ڪئي وڃي ٿي ۽ اساما بن لادن آسانيء سان فرار ٿي وڃي ٿو. ان کان پوء اولهه ۾ رهيل ڪجهه مشڪوڪ ماڻهو سامهون اچي انڪشاف ڪن ٿا ته عراق وٽ تباهي پکيڙيندڙ ڪيميائي هٿيار آهن جنهن کي جواز بنائي آمريڪا پنهنجن اتحادين سميت عراق کي نشانو بنائي ان تي قبضو ڪري ٿو جيڪي هٿيار اڄ تائين هٿ نه اچي سگھيا آهن.عراقين کي ان جنگ مان ڇا مليو؟ عراقي عوام هڪ ٻئي نفرت ڪندڙ مسلڪي گروهن ۾ ورهائجي ويو.نائين اليون کان اڳ عراق بيشمار معاشي پابندين باوجود مستحڪم ملڪ جڏهن ته اڄ جو عراق هڪ تباهه حال ملڪ آهي.جڏهن عراق جهڙو ناٽڪ ٻيهر ورجائڻ ممڪن نه رهيو ته ”عرب بهار“ جي نالي سان ”عوامي سجاڳي“ جي تحريڪ شروع ٿئي ٿي جنهن ۾ پوري دنيا جا ”تبديلي پسند“ ۽ ”آمريت مخالف“ ماڻهو جوش وچان ان جي حمايت ۾ لکن ۽ ڳالهائين ٿا.هل لهر آئي جنهن مصر،تيونس ۽ يمن ۾ حڪمران بدلائي ڇڏيا.مصر ۾ اخوان جي ڪاميابيء سان پاڪستاني اسلام پسند به خوش ٿيڻ لڳا پر انهن کي خبر نه هئي ته اصل منصوبو اخوانن کي ذبح ڪرڻ جو هو.فرانس ۾ جنگي قوت استعمال ڪري قذافيء جي حڪومت ختم ڪئي ويئي.ڪرنل قذافي ته قتل ٿي ويو پر ان ننڍڙي پرسڪون ۽ خوشحال ملڪ ۾ شروع ٿيل گھرو ويڙه جيڪو نفرت جو زهر پکيڙيو سو اڄ به موجود آهي.يمن تي ستٽيهن سالن کان حڪومت ڪندڙ آمر جي هٽڻ تي سڄي دنيا ۾ خوشيون ملهايون وييون پر ڪنهن کي خبر نه هئي ته اصل نشانو يمن ۾ گھرو ويڙهه جي باهه دکائڻ ۽ حوثي قبيلن کي سعودي عرب لاء مستقل خطرو بنائڻ هو.دنيا جا گھڻا حڪمران شام جي بشار الاسد مان بيزار نظر آيا ٿي ان ڪري سندس خلاف ٿيندڙ خوني حملن کي گھڻن کي خوشي محسوس ٿي رهي هئي پر اڄ شام جي حالت ڏسي هرڪو اهو چوڻ تي مجبور آهي ته ڪاش شام ۾ اهو سڀ ڪجهه نه ٿئي ها.خوبصورت ملڪ تباهه ٿي ويو،لکين شامي شهيد ۽ لکين شامي اڄ به مهاجرن جي حيثيت ۾ در در جون ٺوڪرون کائي رهيا آهن.باقي بچي نڪرندڙ ملڪن ۾ وطن پرستيء جو جذبو مضبوط هو  يا وري اسٽرڪچر اهڙو هو جو ففٿ جنريشن وار فيئر جا جراثيم پوريء طرح داخل ٿي نه سگھيا.ايران پنهن جي سموري معاشي تنگدستيء باوجود رڳو ايراني نيشنل ازم سبب بچي ويو.سعودي عرب،گڏيل عرب امارتون ۽ ڪويت جهڙا ملڪ عرب بهار کان محفوظ رهيا جو اتي جو ڍانچو قبائلي هو،حڪمران بروقت قدم کڻي ماڻهن کي رليف مهيا ڪيو،ٽيڪسن ۽ ضرورت جي شين جي قيمتن ۾ پنجاهه سيڪڙو تائين گھٽتائي ڪري عوامي پريشر کي گھٽائي ڇڏيو جنهن ڪري ڌماڪو نه ٿيو.

”ففٿ جنريشن وار فيئر“ آسان لفظن ۾ ڪنهن غير ملڪي دشمن رياست،غير رياستي عنصرن وغيره پاران نظرين جي اهڙي جنگ آهي جنهن ۾ ڪنهن ملڪ جي عوام کي فڪري طور تي منتشر ۽ تقسيم ڪيو ويندو آهي.اها سائيبر وار آهي جيڪا سوشل ميڊيا جي مدد سان وڙهي وڃي ٿي.فيڪ وڊيوز،فساد پکيڙيندڙ فيس بڪ پوسٽون،شرارت پکيڙيندڙ ٽويٽس،ادارن کي تڪراري بنائيندڙ سوچيل سمجھيل لکڻيون،مسلڪي.لساني ۽ علاقائي فساد کپيڙڻ جون سازشون،دشمن تي حملو ميزائيل اڇلائڻ سواء.رڳو فتنو ۽ فساد پکيڙيندڙ،شڪ شبها پيدا ڪندڙ تحريرون،وڊيو،اسٽيٽس مختلف فيڪ آئي ڊيز جي مدد سان رکي وائرل ڪيون وڃن ۽ قوم جو حوصلو وڃائجي.جتي اڳ ۾ ئي ڪجهه فالٽ لائينس موجود هجن،مختلف صوبن وچ ۾ عدم اطمينان،عدم تحفظ ۽ احساس محرومي موجود هجي اتي اها باهه ترت ڀڙڪي اٿي ٿي.جڏهن ملڪي ادارا اڳ کان ئي تڪراري بڻيل هجن،اسٽيبلشمينت جي سياست ۾ مداخلت هجي،عدليا تي جانبداريء جا الزام لڳندا رهيا هجن،سياست ۾ شديد قسم جي تقسيم موجود هجي،هڪ جماعت جا هيرو ٻي جماعت جا ولن هجن،اهڙي حالت ۾ دلين ۾ دکندڙ ناراضگين جا الا معمولي هوا سان نفرت جي شعلن ۾ بدلجي ويندا آهن.

(روزاني هلال پاڪستان 17 اپريل 2019ع)