سعودي سماج بدلجي رهيو آهي!

شفيق الرحمان شاڪر

شاهي فرمانن هيٺ سعودي عرب ۾ اداراجاتي سڌارن جو عمل هلندڙ آهي.معاشي ۽ سماجي تبديليء لاء جاري هڪ ڊگھي سفر جو هڪ ٻيو سال مڪمل ٿيو.هن رستي ۾ سامهون آيل چيلينجن سان منهن ڏيڻ  ۽ دنيا ۾ ٿيندڙ ترقيء سان پنهنجو پاڻ کي ڳنڍي رکڻ جي گھرجن مطابق ترتيب ڏنو ويو آهي ته جيئن هڪ اهڙي آئيندي جي تصوير جڙي سگھي  جنهن مان رڳو روشني نظر اچي.هڪ اهڙو آئيندو جنهن جي عملي شڪل سامهون اچڻ شروع ٿي ويئي آهي.وزارتون نظم نسق ۽ ڪارڪردگيء جي بنيادن تي ڪم ڪري رهيون آهن.قيادت اڻ برابرين ۽ توازن نه هئڻ طرف نشاندهي ڪري رهي آهي ۽ پوء انهن ۾ سڌارا ڪيا پيا وڃن.هڪ اهڙي ايڪتا واري سماج جي جوڙجڪ ڪئي پيئي وڃي جنهن کي ڪنهن سازش يا غير منصفاڻي مهم ذريعي ڀڃ ڊاهه جو شڪار بنائي نه سگھجي.رياست جي بحث ۾ شهرين کي شاندار خدمتون مهيا ڪرڻ تي ڌيان ڏنو پيو وڃي ۽ معاشي ڪارڪردگي جا اشارا هڪ اميد ڀري تصوير پيش ڪري رهيا آهن.سعودي عرب جو بجيٽ خسارو گھٽجي رهيو آهي ۽ ترقياتي خرچن ۾ اضافو ٿي رهيو آهي.ان سڀ کان وڌيڪ اهو ته شهري هڪ بنيادي حق جي طور تي پنهنجي ملڪ جي بهتريء لاء سدائين منتظر رهن ٿا.سعودي عرب بهتريء لاء لاڳيتو بدلجي رهيو آهي ۽ سعودي ان ڳالهه تي يقين رکن ٿا ته سڀ کان وڻندڙ شيء هاڻي اچڻ واري آهي.هاڻي سعودي عرب ۾ عورتون ڪارون هلائيندي نظر اچي رهيون آهن توڙي جو گھڻا ماڻهو اها سوچ رکن ٿا ته اهو ناممڪن آهي.جده،رياض،خوبر،جازان ۽ ٻين سعودي شهرن جي شاهرائن تي عورتون مردن سان گڏ ڪارون هلائي رهيون آهن.عورتن کي جڏهن کان ڪارون هلائڻ جي اجازت ملي آهي تڏهن کان انهن کي ڊيچارڻ يا هيسائڻ جو ڪو واقعو سامهون نه آيو آهي.اها هڪ اهڙي ڳالهه آهي جنهن مان اهو اندازو لڳائي سگھجي ٿو ته سعودي سماج ڪيئن پنهنجن قدرن ۽ ڪاميابين کي ڇڏڻ سواء هاڪاري انداز ۾ تبديل ٿي رهيو آهي.عورتن کي ڪار هلائڻ جي اجازت ڏيڻ رڳو هڪ اشارو نه هو بلڪه اهو هڪ مثال هو.ڊسمبر ۾ خوبصورت الدرعيا فارمولا اي ڪار ڊوڙ جي ميزباني ڪئي ۽ ان کي پوري دنيا جي اٽڪل اٺ ڪروڙ ماڻهن ٽي وي اسڪرينن تي سڌو سنئون ڏٺو.جيئن ئي ڊوڙ جي ان بين الاقوامي مقابلي جي پڄاڻي ٿي ته “طنطورا ۾ خزان“ جي نالي سان الاولا ۾ ميلو شروع ٿي ويو ۽ دنيا مشاهدو ڪيو ته هي ملڪ ڪهڙيء طرح لاڳيتو جديديت جي رستي ڏانهن وڃي رهيو آهي ۽ مستقبل طرف هڪ ريڪارڊ رفتار سان اڳيان وڌي رهيو آهي جڏهن ته انهيء ان سان گڏوگڏ پنهنجي اصليت کي برقرار رکيو آهي. خود سعودي سماج ۾ ڪجهه سماجي اصطلاحن جي باري ۾ بحث ٿي رهيو آهي.اها هڪ مثبت ڳالهه آهي جو هر ڪنهن کي بيان جاري ڪرڻ ۽ پنهنجي نڪته نظر جي اظهار جو حق حاصل آهي پر جيڪي ماڻهو انهن اصطلاحن کي پسند نٿا ڪن ته پوء انهن کي اهڙن بحثن ۾ حصو وٺڻ جو به حق نه هئڻ گھرجي.اختلاف هڪ پيدائشي حق آهي ۽ ڪنهن کي ان باري ۾ اعتراض ٿي نٿو سگھي.اها هڪ فطري ڳالهه آهي ته سماج جن تبديلين کي ڏسي رهيو آهي اهو ضروري ناهي ته عين ان وقت هرڪو سمجھي سگھي.سماج ۾ اهڙا ماڻهو به موجود هوندا آهن جن کي تبديلين کي هضم ڪرڻ ۾ هڪ ڊگھو عرصو لڳي ٿوتنهن هوندي به اها مڃيل حقيقت آهي ته ڪنهن کي به ٻين تي پنهن جي راء زوريء مڙهڻ جو حق حاصل ناهي.سعودي عرب جي نئين سڃاڻپ جو جڏهن عوامي خيال کان تجزيو ڪجي ٿو ته خبر پوي ٿي ته سعودي ڪهڙيء طرح ان تبديليء جو آڌر ڀاء ڪري رهيا آهن ۽ ڄڻ ته اهي هڪ ڊگھي عرصي کان ان جا منتظر هئا.ڪجهه ئي ڏينهن جي فرق سان ٿيندڙ ٻن واقعن .فارمولا اي ڪار ڊوڙ ۽ ” طنطورا ۾ خزان“ ۾ هزارين ماڻهن جي ڀرپور شرڪت سندن ذوق ۽ شوق جو اظهار آهي ۽ ان سان سندن ملڪ ۾ ٿيندڙ واقعن جي باري ۾ ڏسڻ لائق جوش ۽ جذبي مان اندازو لڳائي سگھجي ٿو.جڏهن اسان سعودي عرب ۾ معاشي ۽ سماجي سڌارن جي ڳالهه ڪيون ٿا ته گھڻا ماڻهو تبديليء جي ان عمل جو سياسي سڌارن سان ناتو جوڙڻ جي ڪوشش ڪن ٿا.اصولي طور تي سڌارا هڪ ضرورت آهن پر اهو هڪ ذريعو به آهي ۽ اها تبديليء جي عمل جي ڪا پڄاڻي نه آهي.تنهن هوندي به پنهنجن ترجيحن کي مقرر ڪرڻ هر سماج جي ذميداري ۽ حق آهي.سمورين رياستن لاء ڪو هڪڙو قائدو ناهي جو اهي پاڻ وٽ سڌارن جي منصوبي کي ڪهڙيء طرح عملي شڪل ڏيندا.سماج پنهنجن ضرورتن ۽ ثقافتي گھرجن مطابق اسرندا آهن.جيڪا ڳالهه فرانسي سماج لاء درست آهي ضروري ناهي ته اها امريڪي سماج لاء به مناسب هجي.چين ۾ ٿيندڙ وسيع معاشي سڌارا پوري دنيا ۾ ٿيندڙ معاشي سڌارن جيان ٿي نٿا سگھن ۽ نه انهن کي هئڻ گھرجي.جيڪڏهن ڪجهه پاليسيون يا ايجنڊا ڪنهن سماج تي زوريء مڙهڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي ۽ جيڪر اهي پاليسيون غير حقيقت پسنداڻيون هجن ته اهي فائديمند ثابت ٿيڻ بدران نقصانڪار ثابت ٿينديون آهن.هر سماج پنهنجن خاص ضرورتن مطابق پنهنجن ترجيحون مقرر ڪرڻ جي صلاحيت جو مالڪ ٿئي ٿو.

(روزاني هلال پاڪستان 19 اپريل 2019ع)