ڇاهلندڙ معاشي گھوٽالو حل ٿي سگھندو؟

شفيق الرحمان شاڪر

معيشت جي ماهرن جو چوڻ آهي ته سال 2019ع پاڪستاني عوام ۽ خاص طور تي غريب ۽ وچولي طبقي لاء نهايت خراب گذرندو.گذريل ٽن سالن جي ڪمزور معاشي پاليسين سبب مالي خسارو گھڻو وڌي ويو آهي.امپورٽ ۾ واڌاري ۽ روانگيء ۾ گھٽتائيء سبب ملڪي معيشت تي پوندڙ مالي بار ۾ ڳڻتيء جوڳي حد تائين اضافي جون خبرون اچي رهيون هيون پر اسان جي تخت ڌڻين معيشت جي بهتريء لاء ڪي به هنگامي انتظام نه ڪيا.جيڪر ڏٺو وڃي ته موجوده حڪومتي دور ۾ به قرض ڏيندڙ جي من پسند شرطن تي ريڪارڊ قرض حاصل ڪيا ويا پر ملڪ جو مالياتي بحران گھٽجڻ بدران وڌندو ئي رهيو آهي.اها ڳالهه ڪنهن جي پيش نظر ئي ناهي رهي ته قرض معاشي بحران جي سختي گھٽائڻ جو سبب ته بڻجي سگھي ٿو پر ان کي ملڪ کي سامهون آيل معاشي مشڪلن جو ٺوس،مستقل ۽ مڪمل حل قرار ڏيئي نٿو سگھجي.پاڪستان جو هاڻوڪو معاشي بحران ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته مسلم ليگ نون جي حڪومت دوران معيشت جي مضبوط ٿيڻ جون سموريون دعوائون ڪوڙيون هيون۽ معيشت کي رڳو هٿرادو نموني سان سهارو ڏنو پئي ويو.جيئن ئي اهو سهارو ختم ٿيو معيشت جي اصليت کلي ڪري سانهون اچي ويئي.اسان وٽ اڪثر اهو ڏٺو ويو آهي ته حاصل ڪيل قرض يا ته ڪرپشن جو شڪار ٿي وڃي ٿو يا وري ان مقصد لاء استعمال نٿو ٿئي جنهن مقصد لاء اهو حاصل ڪيو وڃي ٿو.ٻيو اهو ته ٻاهرين قرضن جو وقتي سهارو وٺڻ بعد حڪومت کي گھربو هو ته اها نئين نموني سان رٿابندي ڪري ها ۽ انهن قرضن جي واپسيء لاء ڪي مناسب طريقا ڳولهي ها.پاڪستان ۾ هر اڀرندڙ سج نت نوان مسئلا کڻي اڀري ٿو جنهن سان عوام جي تڪليفن ۽ مصيبتن ۾ ڏينهون ڏينهن واڌارو ايندو ويندو آهي.بد امني،دهشتگردي،بي روزگاري، نا انصافي،ڪرپشن ۽ ٻين انيڪ مسئلن سان گڏ غربت ۾ اضافي هن ملڪ جي عوام جون ننڊون حرام ڪري رکيون آهن۽ ملڪ جي گڏيل طور تي آباديء ۾ غريب ماڻهن جي انگ ۾ خطرناڪ حد تائين اضافو ٿيندو ٿو وڃي.حڪمرانن جي نا اهلين سبب پاڪستان معاشي طور تي بنگلاديش کان به پوئتي رهجي ويو آهي.ڪمزور مالياتي ادارن،اجائي حڪومتي مداخلت ۽ خرچن،حڪمرانن ۽ نوڪرشاهيء جي قومي خزاني مان ڦرلٽ،ٽيڪس چوري ۽ ڪرپشن سبب ملڪ جي معيشت بدحال ۽ غربت توڙي مهانگائيء ۾ واڌارو ٿي رهيو آهي.غربت وڌڻ جو هڪ اهم سبب حڪومتن جون عوام دشمن ناڪام معاشي پاليسيون به آهن ڇو ته انهن پاليسين ذريعي سدائين طاقتور طبقن کي فائدو رسايو وڃي ٿوجنهن جا اثر سڌو سنئون غريب عوام تي پون ٿا.غريب عوام کي ڪوبه رليف نٿو ملي.طاقتور طبقا قومي دولت مان قرض حاصل ڪن ٿا ۽ بعد ۾ اهي قرض معاف ڪرايو ڇڏين جڏهن ته اقتدار تي ويٺل طبقو قومي خزاني مان دولت گڏ ڪرڻ جو ڪوبه موقعو هٿان وڃڻ نٿو ڏئي.غريب عوام کان گڏ ڪيل اهو ٽيڪس انهن اميرن جي عياشين ۽ اجائي پروٽوڪول تي خرچ ڪيو وڃي ٿو. انهن ئي ناجائز ۽ نا انصافيء تي ٻڌل حڪمرانن جي پاليسين سبب پاڪستان جي معيشت ڏينهون ڏينهن تباهه ٿي رهي آهي.عالمي بينڪ جي چوڻ مطابق پاڪستاني حڪومت هلندڙ سال جي جي ڊي پي ۾8.5 سيڪڙو اضافي جو حدف حاصل نه ڪري سگھندي.ملڪ ۾ وڌندڙ غربت جي حالت اها آهي جو عالمي شهرت يافتا سوشل ميڊيا تنظيم” ميڊيا ڊور“ پنهنجي هڪ تازي رپورٽ ۾ انڪشاف ڪيو آهي ته پاڪستان ۾ ڇهه ڪروڙ ماڻهو سخت غربت جو شڪار آهن،ڇهه ڪروڙ ماڻهن جي ماهوار آمدني رڳو چار هزار روپيا آهي ۽ هر سال ان انگ ۾ واڌارو ٿي رهيو آهي ۽پنهنجون بنيادي ضرورتون پوريون ڪرڻ لاء ماڻهن ۾ اوڌر وٺڻ جو لاڙو وڌيو آهي ۽ قرض نه ملڻ جي نتيجي ۾ سماج ۾ ڏوهن ۾ اضافو ٿي رهيو آهي.ملڪ ۾ غربت ۾ اضافي جو هڪ سبب پاڪستان جي اڌ قومي دولت تي قابض هڪ سيڪڙو اهو خاص طبقو آهي جيڪو قومي دولت سان عيش عشرت جي زندگي گذاري رهيو آهي جن جي مصيبت ملڪ جو نوانوي سيڪڙو عوام ڀوڳي رهيو آهي.موجوده حڪومت پنهنجي سو ڏينهن جي ڪارڪردگي ۽ ڪارناما ڳڻائيندي هنڀوڇيون ته هڻي رهي آهي پر اهو نٿي ٻڌائي ته جڏهن گروٿ جي شرح ۾ گھٽتائي ۽ مهانگائيء ۾ گھڻو اضافو ٿي چڪو آهي ته نوڪريون ڪٿان ملنديون؟روپئي جي قيمت ۾ تاريخي لاٿ سبب ڇهه سو ارب روپيا قرض وڌي ويا آهن.حڪومت وٽ نه معيشت کي سمجھڻ جي اهليت آهي نه ئي انهن چيلينجن جو احساس.انهن کي اڃا تائين اها به خبر نه پئجي سگھي آهي ته رولز آف بزنيس ڇا ٿيندا آهن؟پنجاهه لک گھرن جي اڏاوت لاء اٽڪل پنج کرب روپيا گھرجن سي ايندا ڪٿان؟ حڪومت ڪجهه به ٻڌائڻ لاء تيار ناهي.جيڪر معيشت بهتر نٿي ٿئي ته روزگار ڪيئن پيدا ٿيندو؟هوڏانهن وزيراعظم جو چوڻ آهي ته روپئي جي قيمت گھٽجڻ سان گھٻرايو نه.ڪجهه ڏينهن ۾ سڀ ڪجهه ٺيڪ ٿي ويندو.اسان وٽ آئيندي ڊالر جي کوٽ نه ٿيندي.سندس چوڻ مطابق سڀ کان وڏو مسئلو ڪرنٽ اڪائونٽ جو خسارو آهي.وزير اعظم جو چوڻ آهي ته اسان چين کان قرض جي بدران ٽيڪنالاجي جي منتقليء جو مطالبو ڪيو آهي ته جيئن ماڻهو هنرمند ٿين.سمنڊ پار پاڪستاني ملڪ ۾ سيڙپ ڪاري ڪرڻ جا خواهشمند آهن،هتي ٺهندڙ گاڏيون جيڪر ايڪسپورٽ ٿيون ته وڌيڪ ڊالر ملڪ ۾ ايندا.هن جو چوڻ آهي ته هر سال ڏهه ارب ڊالرن جي مني لانڊرنگ ٿي رهي آهي جنهن کي روڪڻ جي ڪوشش ڪري رهيا آهيون وغيره وغيره پر سوال وري به اهو آهي ته موجوده حڪومت ماضيء جي حڪمرانن جي ڪرپشن ڪهاڻين ۽ نااهلين جي داستانن ٻڌائڻ سواء ٻيا ڪهڙا عملي قدم هن وقت تائين کنيا آهن جن جي بنياد تي چئي سگھجي ته ايندڙ ڏينهن ۾ ملڪي معيشت پنهنجن پيرن تي بيهي رهندي.ڪرنٽ اڪائونٽ جو خسارو ته عالمي مالياتي ادارن کان قرض کڻي پورو ڪري سگھجي ٿو پر ان جي نتيجي ۾ جيڪي نوان ٽيڪس عوام تي مڙهبا ۽ غريبن کي مليل سبسڊي ختم ٿيندي،روزمرهه جي استعمال جي شين جا اگھه جي وڌيڪ چوٽ چڙهندا ۽ مهانگائيء جو جيڪو نئون طوفان اٿندو ان کي منهن ڏيڻ لاء حڪومت ڪهڙي حڪمت عملي جوڙي آهي؟ يا اهو چئي پنهنجي جان ڇڏائي ويندي ته گذريل حڪومتن جي ناقص معاشي پاليسين سبب موجوده حڪومت کي اهي سخت ۽ ڪڙا فيصلا ڪرڻا پئجي رهيا آهن.منهنجي خيال ۾ عوام هاڻي اهي قصا ڪهاڻيون بڌي ٻڌي ڪڪ ٿي پيو آهي.عوام هاڻوڪن حڪمرانن واتان مسئلن جا انبار نه پر انهن جو حل ٻڌڻ چاهي ٿوجيڪي پنهنجو اصل ۽ بنيادي ڪم يعني عوام کي ترت رليف ڏيڻ بدران هتان هتان جون ڳالهيون ڪري ۽ مخالفن تي تنقيدن جا تير وسائي عوام جو ڌيان اصل مسئلن تان هٽائڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندي نظر اچن ٿا.جيڪر اڃا به موجوده حڪمرانن معيشت جي ميدان ۾ پنهنجو پورو ڌيان کپائڻ ۽ ڪو مناسب حل ڳولهڻ جي ڪوشش نه ڪئي ته سندن ساک ته اڳ ئي داء تي لڳي چڪي آهي پر پوء شايد پنهنجي حڪمرانيء جو جواز به وڃائي ويهن.چوڻ وارا چئي سگھن ٿا ته اڃا ته موجوده حڪومت کي تمام گھٽ وقت ٿيو آهي ۽ سالن جا منجھيل معاشي مامرا ايترو ترت ڪيئن ٿا حل ٿي سگھن؟ ڳالهه صحيح آهي پر سوال اهو آهي ته ڇا حڪومت ان طرف ڪو اهڙو سنجيده قدم به کنيو آهي جيڪو اها اميد ڏياري سگھي ته معاملا ڪجهه عرصي ۾ درست ٿيڻ شروع ٿي ويندا؟


۔

(روزاني عوامي آواز 11 جنوري 2019ع)