افغانستان امن ڳالهيون ؛اميدون ۽ انديشا.

شفيق الرحمان شاڪر

افغان ويڙهاڪن جي قطر ۾ قائم دفتر ۽ آمريڪي نمائندن وچ ۾ ڳالهين دوران  عارضي طور تي ستن کان ڏهن ڏينهن جي جنگ بنديء کي گذريل ارڙهن مهينن جي ڳالهه ٻولهه ۾ هڪ اهم اڳڀرائي قرار ڏنو پيو وڃي ۽ اهو طالبان طرفان پنهنجون ويڙهاڪ سرگرميون گھٽائڻ جو واضح اشارو تصور ڪيو پيو وڃي.ڪنهن اڻ ڄاتل طالبان عهديدار جي حوالي سان ڪيترن ئي عالمي ميڊيا ادارن گذريل هفتي اهو اطلاع ڏنو هو ته طالبان عارضي طور تي جنگ بنديء جو اعلان ڪري سگھن ٿا.بعد ۾ طالبان جي ترجمان سهيل شاهين پاڪستاني اخبار ڊان کي ٻڌايو ته عسڪريت پسند  آمريڪا سان امن ٺاهه تي صحيحون ڪرڻ وارن ڏينهن ۾ فوجي آپريشن گھٽائڻ  تي راضي ٿي ويا آهن.توڙي جو اڃا تائين افغانستان اندر مفاهمت  لاء آمريڪي نمائندي خاص زلمي خليلزاد پاران ان سلسلي ۾ ڪو تبصرو نه آيو آهي تنهن هوندي به ڪجهه هفتن دوران آمريڪا،ڪابل،اسلام آباد ۽ دوحا سان لاڳاپيل سفارتي دورن جي ڀرمار ان ڳالهه جو اشارو ڪري ٿي ته گذريل ارڙهن سالن جي جنگ ختم ڪرڻ لاء ڪجهه اڳڀرائي ضرور ٿي آهي.جيڪر عارضي جنگبنديء تي اتفاق ٿئي ٿو ته هڪ دفعو وري امن ڳالهين کي نئين زندگي ملي سگھي ٿي.توڙي جو افغانستان ۾ مستقل امن پيدا ڪرڻ ۾ ڪيئي رڪاوٽون موجود آهن جن کي دور ڪرڻ سواء شايد اهو خواب حقيقت بڻجي نه سگھي.پهريون معاملو افغانستان ۾ 28 سيپٽيمبر 2019ع ۾ ٿيل صدارتي چونڊن جا نتيجا آهن جيڪي اڃا تائين ظاهر نه ڪيا ويا آهن.انهن چونڊن جي حوالي سان اتحادي حڪومت ۾ صدر اشرف غنيء جي پارٽنر عبدالله عبدالله جيڪو گذريل چونڊن م سندس اهم حريف رهيو تنهن شروعاتي نتيجن تي ڪيترائي اعتراض اٿاريا آهن .تڏهن کان عبدالله جي حامين ڪيترائي مظاهرا ڪري انهن چونڊن جي حوالي سان جاچ جو مطالبو ڪيو آهي.چونڊن جي نتيجن کي ظاهر ڪرڻ ۾ ايڏي دير کي آمريڪا ۽ طالبان وچ ۾ ڳالهين سان ڳنڍيو پيو وڃي. ڳالهين جي ان نتيجا خيز موڙ تي غزنيء ويجھو هڪ آمريڪي جهاز تباهه ٿيو آهي جنهن ۾ آمريڪي سي آئي اي جا اٽڪل اسي کان سو عملدار مري ويا آهن اهو واقعو اڃا ڳجھارت بڻيل آهي. توڙي جو طالبان ان واقعي کان پنهنجي لاتعلقي ظاهر ڪئي آهي پر  و واقعو هڪ اهڙي علائقي ۾ پيش آيو آهي جنهن تي طالبان جو قبضو آهي. ڏسڻو پوندو ته ان جي رد عمل ۾ آمريڪا ڪهڙي رويي جو مظاهرو ٿو ڪري. فرض ڪريون ته آمريڪا ۽ طالبان ڪنهن ٺاهه تي صحيحون ڪن ٿا جنهن ۾ افغانستان مان امريڪي فوجن جي مرحليوار واپسي ۽ مستقل امن بابت ڪجهه طيء به ٿئي ٿو ته سوال اهو پنهنجي جاء تي قائم آهي ته  افغانسان ۾ امن معاهدي جي مالڪي ڪير ڪندو ۽ ڪير ان عمل کي اڳيان کڻي ويندو؟نهايت ئي امڪاني بلڪه شايد عملي منظرنامي ۾ ڇا اشرف غني ۽ عبدالله واري جوڙي حتمي نتيجن کان بي نياز پنهنجي اتحادي حڪومت ڪيئن جاري رکي سگھندا؟ ڪابل ۽ ان کان ٻاهر ذهنن کي سڀ کان وڌيڪ پريشان ڪندڙ سوال اهو آهي ته ڪهڙن شرطن ۽ اصولن هيٺ اها پارٽرنرشپ جاري رهي سگھي ٿي ۽ ڇا ڪنهن بين الاقوامي موجودگي ۽ سهاري سواء اهي پاڻ ۾ ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي بيهي سگھندا؟جڏهن ته هن وقت آمريڪا ۽ سندس ٻين اتحادين جي موجودگيء ۾ به اهي هڪ ٻئي جون ڄنگھون ڇڪي رهيا آهن.اشرف غني ۽ عبدالله جي ان تڪرار بعد افغان تڪرار جو هڪ نهايت ئي منجھيل پاسو اهو آهي ته افغانستان مان ٻاهرين فوجن جي واپسيء جي صورت ۾ طالبان اقتدار ۾ پنهنجي مرضيء جو حصو وصول ڪرڻ سواء مطئمن ٿي ويندا؟اڃا تائين ته اها رڳو هڪ اندازن جي راند آهي پر شايد طالبان ان سوال جي جواب ۾ سڀني کان وڌيڪ اثر انداز ٿيڻ واري قوت هوندي.ڪجهه علاقائي ۽ عالمي رانديگرن ويجھو مليشيا جو افغانستان ۾ امن قائم ڪرڻ لاء اهم ڪردار هوندو پر سوال اهو ته ڇا اهي ڪنهن ٻئي جي مرضي تي ان مقصد لاء ڪم ڪرڻ تي تيار ٿيندا؟امن عمل جي حوالي سان پريشانين ۾ ورتل آمريڪا ڪابل اندر اقتدار ۾ طالبان جي موثر شرڪت واري معاملي تي ٻن سببن ڪري پريشانيء جو شڪارآهي.هڪ ته طالبان جي اقتدار جي ڊرائيونگ سيٽ تي ويهڻ جي خواهش ۽ ٻيو سندن عالمي نظريو ۽ تاثر.ڇا طالبان پوئين سيٽ تي ويهڻ لاء راضي ٿيندا ۽ اشرف غني ۽ عبدالله کي ڊرائيونگ سيٽ تي قبول ڪندا؟ 1990ع جي ڏهاڪي ۾ طالبان جي سخت پاليسين جي مشاهدي بعد هاڻوڪي افغان قيادت مان ڪوبه آسانيء سان طالبان هڪ اهم سياسي قوت طور تسليم ڪرڻ تي راضي نه ٿيندو.اهو نئين طاقت جي جدوجهد جو سبب بڻجي سگھي ٿو جنهن سبب گھڻن ويڙهاڪن طاقت جي ساڄي پاسي رهڻ لاء پنهنجو طرف بدلايو آهي.

طالبان جو عالمي نظريو افغانن ۾ خوف ۽ ڳڻتي جو سبب آهي،مبصرن جي خيال ۾ قلعن جهڙن گھرن ۾ رهڻ ۽ فائيو اسٽار لگزري هوٽلن ۾ مناسب سفارتڪارن جي ويهڻ باوجود عورتن،انساني حقن ۽ راء جي اظهار جي آزادي وغيره جي باري ۾ طالبان جي سوچن ۾ گھڻي تبديلي ناهي آئي.پي بي ايس فرنٽ لائين کي تازو ڏنل هڪ انٽرويو ۾ جڏهن عورتن جي حقن جي باري ۾ پڇيو ويو ته طالبان جي مکيه مذاڪرات ڪار ملا عبدالغني برادر چيو ته ” ان معاملي تي طالبان جي پاليسي ۾ ڪا تبديلي نه آئي آهي.اسان انهن سمورن حقن کي قبول ڪيون ٿا جيڪي خدا اسلامي قانون مطابق عورتن کي عطا ڪيا آهن.اهي گھر ۾ رهڻ گھرن يا ڪم ڪرڻ چاهين،اسان کين اها آزادي ڏينداسين.“

طالبان جو اندروني مونجھارو پنهنجي اصل مثالي مقصدن تي عمل درآمد سواء ڇا کين ڪو امن معاهدو ڪرڻ ڏيندو اهو هڪ سنجيده سوال آهي.هڪ اهڙو ٽولو جنهنجي پيروڪارن جي تربيت ئي ڪجهه ان انداز سان ٿيل هجي ته انهن کي هر حالت ۾ دنيا اندر ”اسلامي حڪومت“ قائم ڪرڻي آهي انهن کي ڪجهه محدود اختيارن تي راضي ڪرڻ ايترو آسان معاملو ناهي.انهيء سان گڏوگڏ طالبان جي هٿياربند گروهن کان هٿيار واپس وٺڻ ته نهايت ئي ناممڪن عمل لڳي ٿو.خاص طور تي جڏهن افغانستان مان غير ملڪي فوجن جي نيڪاليء بعد هاڻوڪي افغان حڪومت سان طالبان جو ڪو مناسب معاهدو نٿو ٿئي.

ٻئي طرف افغان حڪومت لاء طالبان مليشيا جهڙي هڪ متوازي فوج تي مڪمل ڀروسو ڪرڻ هڪ مشڪل عمل آهي.اها حقيقت به نه وسارڻ گھرجي ته ارڙهن سالن بعد اڄ جيڪر طالبان کي حڪومت ۾ شريڪ ڪرڻ جي ڪنهن فارمولي تي ڳالهه ٻولهه ڪئي پيئي ُوڃي ته ان جو سبب اهو ناهي جو طالبان جون پاليسيون بدلجي وييون آهن پر رڳو سندن عسڪري طاقت جي ڪري.مقامي تڪرارن بدران علاقائي ۽ عالمي عمل دخل افغان تڪرار کي وڌيڪ سنگين بنائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي سو جيڪر اها مداخلت آئيندي به ڪنهن نه ڪنهن صورت ۾ جاري رهي ٿي ته افغانستان ۾ پڪو ۽ دائمي امن قائم نه ٿي سگھندو.سيڪيورٽي جي باري ۾ پکڙيل انديشن کي ڇڏي ڪري طالبان کان بعد افغانستان پڪ سان گھڻي ترقي ڪئي آهي ۽ زندگيء جي ڪيترن ئي شعبن ۾ هاڪاري اثر به نظر اچن ٿا،غير ملڪي فوجن جي مڪمل واپسيء بعد جيڪر افغانستان ۾ وري ڪا گھرو ويڙهه شروع ٿئي ٿي ته ملڪ وري گھڻو پوئتي هليو ويندو.انهيء ڪري آمريڪا ۽ عالمي برادريء کي طالبان سان ڳالهه ٻولهه دوران ان شيء کي يقيني بنائڻو پوندو ته ايندڙ وقت ۾ ڪا به ڌر تشدد جو رستو اختيار ڪرڻ بدران معاملن کي ڳالهين ذريعي حل ڪرڻ جي پڪ ڏياري.

(روزاني عوامي آواز 29 جنوري 2020ع)