ڪورونا ؛ڏکڻ ڪورياکان سکڻ جا سبق.

شفيق الرحمان شاڪر

انهيء سان فرق نٿو پوي ته اوهان انگن اکرن کي ڪيئن ڏسو ٿا پر حقيقت اها آهي ته ڏکڻ ڪوريا هن وقت ٻين ملڪن جا ڀيٽ ۾ ڪورونا واري معاملي ۾ الڳ بيٺل آهي.فيبروريء جي شروع ۾ ملڪ ۾ ڪورونا انفيڪشن جي نون ڪيسن جو انگ ڪجهه سون مان وڏي هزارن تائين پهچي چڪو هو.طبي ڪارڪنن 29 فيبروريء تي هڪ ئي ڏينهن ۾ 909 نون ڪيسن جي نشاندهي ڪئي ۽ اٽڪل 50 ملين ماڻهن متاثر ٿيڻ جو خدشو ظاهر ڪيو پر هڪ هفتي اندر نون ڪيسن جو انگ اڌ رهجي ويو ۽ بعد ۾ ان جو به اڌ.جڏهن ته گذريل آچر تي ڪيسن جو نئون انگ رڳو چوهٺ رهجي ويو جڏهن ته ٻين ملڪن ۾ روزانو هزارين ماڻهو ان وائرس جو شڪار ٿي رهيا آهن.اٽليء ۾ روزانو سوين ماڻهو موت جي منهن ۾ وڃي رهيا آهن.ڪورونا جي گراف کي سڌو ڪرڻ وارن ملڪن مان رڳو ڏکڻ ڪوريا چين سان گڏ ٻيو ملڪ آهي.هن تقرير،چرپر ۽ معيشت تي چين وانگر سخت پابنديون هڻڻ سواء ئي يا يورپ ۽ٌ آمريڪا جهڙن معاشي لاڪ ڊائون سواء ايئن ڪيو آهي.جيئن ته ان وائرس سبب دنيا ۾ هزارين ماڻهو مري رهيا آهن ان ڪري مختلف ملڪن جا ماهر ڏکڻ ڪوريا جي تجربي جي جاچ ڪري رهيا آهن.اهو تجربو نهايت ئي سڌو ۽ سستو نظر اچي ٿو.تيز رفتار ڪاروائي،وڏي پيماني تي ٽيسٽنگ،متاثر ماڻهن جي لاڳاپن جو پتو لڳائڻ ۽ عوامي سهڪار. فرانس جي صدر ايمانوئل ميڪرون ۽ سويڊن جي وزير اعظم اسٽيفن ٻنهي ڏکڻ ڪوريا جي صدر کي فون ڪري وٽانئس سندس ملڪ ۾ ان وبا کي ڪنٽرول ڪرڻ لاء ورتل اپائن جا تفصيل معلوم ڪيا.

ورلڊ هيلٿ آرگنائيزيشن جي سربراه ٽيڊروس اذانوم ڏکڻ ڪوريا جي ساراه ڪندي چيو ته شيون ڪيتريون به ڏکيون ڇو نه هجن پر اهي ڪري سگھجن ٿيون.هن دنيا جي ٻين ملڪن تي زور ڏنو ته اهي ڏکڻ ڪوريا ۽ ٻين هنڌ ٿيل ڪامياب تجربن مان سکيل سبقن کي استعمال ڪن.جڏهن ته ڏکڻ ڪوريا جي عملدارن جو چوڻ آهي ته سندن ڪاميابيون عارضي آهن ۽ تباهين جو خطرو اڃا موجود آهي.خاص طور تي تڏهن جڏهن ملڪي سرحدن تي وبائي مرض ڦيرا ڏيئي رهيو هجي.پوء به فوڊ اينڊ ڊرگ ايدمنسٽريشن جي هڪ اڳوڻي ڪمشنر اسڪاٽ گوٽليب ڏکڻ ڪوريا کي هڪ نموني جي طور تي وري وري پيش ڪري رهيو آهي ۽ ٽويٽر تي لکيو ته ”ڏکڻ ڪوريا ثابت ڪيو آهي ته ڪووڊ 19 جهڙي خطرناڪ وائرس کي زبردست جارحاڻي عوامي حمايت ذريعي شڪست ڏيئي سگھجي ٿي.“

ڏکڻ ڪوريا جي تجربن مان جيڪي ڳالهيون سامهون آيون آهن سي هي آهن.پهرين اها ته ڪنهن به بحران کان اڳ ۾ ئي نهايت تيز رفتاريء سان ان خلاف عمل شروع ڪريو.جنوريء جي پڇاڙيء ۾ پهرئين ڪيس جي سڃاڻپ کان رڳو هڪ هفتو پوء سرڪاري عملدارن ڪيترين ئي طبي ڪمپنين جي نمائندن سان ملاقات ڪئي ۽ انهن تي زور ڏنو ته اهي هنگامي بنيادن تي ترت ئي ٽيسٽ ڪٽس تيار ڪرڻ شروع ڪن.ٻن هفتن اندر توڙي جو ڏکڻ ڪوريا جي تصديق ڪيل ڪورونا ڪيسن جو انگ ڊبل عدد ۾ رهيو پر روزانو هزارين ڪٽس جهازن ۾ اينديون رهن ٿيون.ملڪ ۾ هاڻي روزانو هڪ لک ڪٽس تيار ٿي رهيون آهن جڏهن ته عملدارن جو چوڻ آهي ته اهي سترهن ملڪن مان ڪٽس گھرائڻ بابت به ڳالهه ٻولهه ڪري رهيا آهن.عملدارن پنجويهه لک آباديء واري شهر ڊيوگو ۾ به ترت ئي هنگامي حالتون نافذ ڪيون جتي هڪ مقامي چرچ ذريعي اها وبا پکڙجي رهي هئي. هڪ حڪومتي عملدار جو چوڻ هو ته جيڪر اسان ان باري ۾ ڪجهه بعد ۾ ڄاڻون ها ته حالتون هٿن مان نڪري چڪيون هجن ها.2015ع  ۾ پکڙيل ساه جي سينڊروم ۾ پنهنجن 38 شهرين جون زندگيون وڃائيندڙ ڏکڻ ڪوريا هاڻوڪي ڪورونا وائرس کي آمريڪا ۽ ٻين يورپي ملڪن جي ابتڙ  پهرئين ڏينهن کان پهرين ۽ ترت قومي ايمرجنسي طور ڊيل ڪيو. ڏکڻ ڪوريا جي نائب وزير صحت جو چوڻ آهي ته ” ان وارس جون اهڙيون خاصتون لاڪ ڊائون توڙي اڪيلائيء کي به غير موثر ڪريو ڇڏين.اهو جڏهن هڪ دفعو ڪٿي پهچي ٿو ته پوء ان کي پکڙجڻ کان روڪڻ نهايت ئي مشڪل آهي.“

ٻي ڳالهه جيڪا ڏکڻ ڪوريا کان سکڻ جي ضرورت آهي سا اها ته ”ٽيسٽ،ٽيسٽ ۽ ٽيسٽ.“ ڏکڻ ڪوريا ٻين ملڪن جي ڀيٽ ۾گھڻن کان گھڻن ماڻهن جو ٽيسٽون ڪندڙ ملڪ آهي جنهن سان متاثر ماڻهن کي ترت ئي ٻين ماڻهن کان الڳ ٿلڳ ڪري سندن علاج ڪيو ويو آهي.ٽن لکن کان وڌيڪ ماڻهن جو ٽيسٽون ڪيون وييون آهن جيڪا شرح آمريڪا جي ڀيٽ ۾ 40 ڀيرا وڌيڪ آهي.ڏکڻ ڪوريا جي پرڏيهي وزير ڪانگ ڪينگ واه بي بي سي کي ٻڌايو ته ” ٽيسٽ بنيادي آهي ان ڪري جو ان سان شروعاتي مريض سامهون اچن ٿا ۽ ان جي وڌيڪ پکيڙ کي روڪي سگھجي ٿو ۽ موتن جي شرح به گھٽائي سگھجي ٿي.“

اسپتالن کي اوور لوڊ ٿيڻ ۽ هيلٿ ورڪرن کي خطري کان بچائڻ لاء ڏکڻ ڪوريا ۾ الڳ 600 ٽيسٽ سينٽر قائم ڪيا ويا.50 ڊرائيو ذريعي اسٽيشنن تي مريضن کي پنهنجون ڪارن مان لهڻ سواء تپاسيو وڃي ٿو انهيء عمل دوران رڳو ڏهه منٽ لڳن ٿا ۽ ٽيسٽ جا نتيجا عام طور تي ڪلاڪن ۾ اچن ٿا.ڪجهه واڪ ان مرڪزن ۾ شفاف فون بوٿ جيان ٺهيل چيمبرن ۾ به مريض ٽيسٽ ڪيا وڃن ٿا انهيء کان سواء حڪومت جو ميسيج هر ماڻهوء تائين پهچي ٿو ته جيڪر اهي يا ڪو ٻيو شڪ واري حالت ۾ هجن ته ترت پنهنجي ٽيسٽ ڪرائين.ٻاهرين ملڪن مان ايندڙن کي هڪ اهڙي سمارٽ فون ايپ ڊائون لوڊ ڪرڻ ضروري آهي جنهن ذريعي اهي نشانين جي پاڻ جاچ ڪري رهنمائي حاصل ڪري سگھن ٿا.دفترن،هوٽلن ۽ ٻين وڏين عمارتن ۾ بخار چيڪ ڪرڻ لاء ٿرمل اميج ڪيميرائون لڳل آهن ۽ ريسٽوران ڪنهن به گراهڪ کي قبول ڪرڻ کان پهرين انهن جو بخار چيڪ ڪن ٿيون.

ٽيون سبق جيڪو ان معاملي ۾ ڏکڻ ڪوريا کان سکي سگھجي ٿو سو آهي لاڳاپن جو کوڄ لڳائڻ،اڪيلائي ۽ سخت نگراني.جڏهن به شخص ۾ ٽيسٽ هاڪاري اچي ٿي ته صحت جا ڪارڪن ان مريض جي گذريل چر پر،رابطن کي جاچڻ ۽ کيس ۽ سندس رابطن وارن ماڻهن کي الڳ ٿلڳ ڪرڻ ۾ لڳي وڃن ٿا.اهڙي طرح انهن کي خاص اجازت مليل آهي ته ٽرانسميشن جي نيٽ ورڪ جي سڃاڻپ ڪن ۽ ان وائرس کي سماج ۾ پکيڙ کان روڪين.ان وبا دوران متاثرن جي لاڳاپن جو پتو لڳائڻ لاء نهايت ئي جارحاڻو رويو اختيار ڪيو وڃي ٿو جنهن ۾ اهڙن اوزارن ۽ طريقه ڪار جي تياري،حفاظتي ڪيميرائن جي تصويرن،ڪريڊٽ ڪارڊز جي ريڪارڊ ايستائين جو سيل فون جي جي پي ايس ڊيٽا ذريعي مريضن جي نقل حرڪت جي سخت نگراني ڪئي وڃي ٿي.

جڏهن به انهن جي علائقي ۾ ڪو نئون ڪيس ظاهر ٿئي ٿو ته ڏکڻ ڪوريا جي شهرين جا سيل فون هنگامي الرٽ جاري ڪرڻ لڳن ٿا.ويب سائيٽس ۽ سمارٽ فون ايپس جي باري ۾ وري وري پيغام نشر ٿين ٿا.متاثر ماڻهن سفر جي ٽائيم لائين،انهن جي بسن جي سفر،انهن جي گذريل اچ وڃ جي باري ۾ پوري ڄاڻ حاصل ڪئي وڃي ٿي.اهڙا ماڻهو جن کي شڪ ٿئي ٿو ته انهن ڪنهن متاثر ماڻهوء سان ڪنهن به قسم جو رابطو رکيو آهي ته انهن کي تاڪيد ڪئي وڃي ٿي ته اهي طبي مرڪزن ۾ اطلاع ڏين.ماڻهن کي پنهنجو پاڻ ٻين کان الڳ ڪرڻ لاء هڪ ٻي ايپ ڊائون لوڊ ڪرڻي پوي ٿي جيڪا متاثر شخص جي اڪيلائيء مان ٻاهر نڪرڻ جي صورت ۾اهلڪارن کي اطلاع ڪري ٿي جڏهن ته اڪيلائيء جي قانون جي خلاف ورزي ڪرڻ جو ڏنڊ 2500 ڊالرن تائين آهي.شروعاتي طور تي انفيڪشن جي نشاندهي ڪري انهيء جو علاج ڪري،هلڪن مريضن کي خاص مرڪزن ۾ الڳ رکي ڏکڻ ڪوريا پنهنجن اسپتالن کي رڳو سخت مريضن لاء صاف رکيو آهي.اتي موتن جي شرح رڳو هڪ سيڪڙو کان ڪجهه وڌيڪ آهي جيڪا دنيا ۾ گھٽ ۾ گھٽ شرح آهي.

چوٿين ڳالهه اها ته ڏکڻ ڪوريا ۾ ايترا هيلٿ ورڪر يا مشينون ناهن جو هر ماڻهوء جي ٽيسٽ ڪري سگھجي ان ڪري اهلڪارن جو خيال آهي ته رڳو ماڻهن ۾ شعور پيدا ڪرڻ ۽ انهن کي مناسب ڄاڻ مهيا ڪرڻ ذريعي ئي ان مرض تي قابو پائي سگھجي ٿي.ٽي وي ۽ سب وي اسٽيشنن جا اعلان،سمارٽ فون الرٽس بار بار ماڻهن کي ماسڪ پائڻ،سوشل ڊسٽينسنگ ۽ ٻين حفاظتي اپائن  جي صلاح ڏين ٿا.پولس ٻڌائين ٿا ته ماڻهن جي اڪثريت حڪومتي قدمن مان گھڻو مطئمن آهي.عوام جي ان اعتماد اعليٰ سطح جي  سماجي سجاڳي ۽ رضاڪاراڻي تعاون جي صورت کي گھڻو مضبوط ڪيو آهي.

ڇا ڏکڻ ڪوريا جو مثال قابل عمل آهي؟ڏٺو وڃي ته ڏکڻ ڪوريا جي ڪاميابيء طرف وٺي ويندڙ طريقو ۽ اوزار مهانگا يا پيچيده ناهن.ملڪ ۾ استعمال ڪئي ويندڙ ڪجهه ٽيڪنالاجي ايتري ئي سستي آهي جيترو رٻڙ جا دستانا.ڏکڻ ڪوريا جي ڀيٽ ۾ ڪورونا ۾ ورتل ست ملڪ ڏکڻ ڪوريا کان وڌيڪ امير آهن. ماهرن جي چوڻ مطابق ٻين ملڪن لاء ڏکڻ ڪوريا جي پيروي ۾ ٽي وڏيون رنڊڪون آهن جن جو تعلق ڏوڪڙ يا ٽيڪنالاجيء سان ناهي.پهريون ته سياسي مرضي جنهنجي نه هئڻ جي ڪري ڪيتريون ئي حڪومتون اهڙا قدم کڻڻ کان لنوائي رهيون آهن.ٻي ڳالهه آهي عوامي خواهش.ڏکڻ ڪوريا ۾ ٻين ڪيترن ئي ملڪن جي ڀيٽ ۾ سماجي اعتماد وڌيڪ آهي.خاص طور تي اولهه جي جمهوري نظامن جي پوليرائيزيشن ۽ عوام جي آزاد پسنديء واري رد عمل مسئلي کي وڌيڪ منجھائي ڇڏيو آهي.پر اهو ئي وقت جو وڏي ۾ وڏو چيلينج آهي.ڊاڪٽر ڪي مطابق؛ ”گھڻي دير ٿي چڪي آهي.“ چين پنهنجي معيشت کي بند ڪرڻ جي قيمت تي ڪيترن ئي يورپي ملڪن کان سندس وڏي صوبي هوبي ۾ تباهي پکيڙيندڙ وبا کي بريڪ هڻي ڇڏيو آهي.دنيا ڏکڻ ڪوريا جي تجربن مان پڪ سان لاڀ حاصل ڪري سگھي ٿي ان کان اڳ جو گھڻي دير ٿي وڃي!

(روزاني هلال پاڪستان)