صوفيء صاف ڪيو. علم تصوف؛ مقصد ۽ شروعات.

حضرت شيخ جي بابرڪت مجلس ۾ علم تصوف جي اصليت،ابتدا ۽ مقصد جو ذڪر ٿي رهيو هو. فرمائڻ لڳا؛ ته حضرت ابو موسيٰ اشعري رضه کان روايت آهي ته حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن جو ارشاد مبارڪ آهي ته ” بيشڪ منهنجو ۽ جيڪا شيء ڏيئي مون کي موڪليو ويو آهي ان جو مثال ان شخص جهڙو آهي جيڪو ڪنهن قوم وٽ آيو ۽ چيائين ته اي منهنجي قوم! واقعي مون پنهن جي اکين سان هڪ لشڪر ڏٺو آهي .آئون اوهان کي ڊيڄارڻ وارو آهيان ته اٿو ۽ ڀڄي هلو ۽ هتي ٿوري دير به نه ترسو.پوء ان جو چوڻ قوم جي هڪڙي ٽولي مڃي ورتو ۽ اهو ٽولو شام جو ئي اتان اٿي هلڻ لڳو ۽ آهستي آهستي هلندي اتان پري وڃي ان لشڪر جي پهچ کان ٻاهر نڪري ويو.پر هڪڙي ٽولي ان شخص جي ڳالهه نه مڃي ۽ اهي ماڻهو جتي هئا اتي ئي ويٺا رهيا.اتي ئي انهن کي صبح ٿي ويئي ۽ صبح ساجھر اهو لشڪر مٿانئن اچي ڪڙڪيو جن کين ماري تباهه ۽ برباد ڪري ڇڏيو.بس پهرئين ٽولي جو مثال انهن ماڻهن جو آهي جن منهنجي پيروي ڪئي ۽ ٻئي ٽولي جو مثال انهن ماڻهن جو آهي جن منهنجي ڳالهه نه مڃي ۽ جيڪي شيون مون آنديون انهن کي ڪوڙو ڀانئيو.“

حضرت شيخ اڳتي فرمائڻ لڳا ؛ “ حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن فرمايو ؛ ” ان علم ۽ هدايت جو مثال جنهن سان الله تعاليٰ مون کي موڪليو آهي ان وڏ ڦڙي مينهن جهڙو آهي  جيڪو جڏهن زمين جي ڪنهن زرخيز حصي تي وسيو  ته ان زمين سمورو پاڻي پنهنجي اندر جذب ڪري ورتو ۽ انهيء تي خوب گاهه ۽ ساوڪ اڀري.زمين جو هڪڙو حصو ڪنهن تلاء يا ڍنڍ جيان به هو جڏهن ان ۾ برسات جو اهو پاڻي گڏ ٿيو ته ان سان الله تعاليٰ مخلوق کي فائدو پهچايو.ماڻهن اهو پاڻي پاڻ به پيتو ۽ ٻين کي به پياريو.ان سان ٻني ٻارا به آباد ڪيا.پر زمين جو هڪڙو حصو بلڪل بنجر هو نه ته ان ۾ ڪا ساوڪ اڀري ۽ نه ئي انهيء ۾ پاڻي بيهي سگھيو.پهريون مثال انهن ماڻهن جو آهي جيڪي خدا جي دين ۾ فقيهه بڻيا ۽ کين ان شيء نفعو بخشيو جنهن شيء سان الله تعاليٰ مون کي موڪليو هو پوء جڏهن اهي پاڻ علم جا صاحب بڻيا ته هنن ٻين کي به علم سيکاريو پر بنجر زمين وارو مثال انهن ماڻهن جو آهي جيڪي ان شيء سان خبردار ۽ سجاڳ نه ٿيا ۽ نه ئي هنن الله تعاليٰ جي ان هدايت کي قبول ڪيو جنهن سان مون کي موڪليو ويو آهي.“

حضرت شيخ فرمائڻ لڳا ته رسول ڪريم صلي الله عليه وسلم جن جيڪي ڪجهه خدا جي طرفان آندو ان جي قبوليت ۽ پذيرائيء لاء صاف ٿيل دليون ۽ پاڪ ٿيل نفس خلقيا تڏهن صفائي ۽ پاڪائيء جو اهو فرق نفعي جي صورت ۾ ظاهر ٿيو.تشريح ڪندي فرمائڻ لڳا ته ڪجهه دليون ته ان زمين وانگر آهن جيڪا زراعت ۽ پوکيء لاء نهايت ئي موزون ۽ قابل هوندي آهي جنهن مان ساوڪ ۽ گاهه اڀري ٿو ۽ اهي اهڙيون دليون آهن جن سچ پچ علم مان فائدو حاصل ڪيو ۽ هدايت جو رستو پائي ويا ۽ سندن علم فائديمند ثابت ٿيو ۽ رسول ڪريم صلي الله عليه وسلم جي پيرويء جي صدقي سندن علم سڌي رستي طرف سندن رهنمائي ڪئي.ٻيون اهي دليون جن جو مثال ڍنڍن ۽ تلائن جهڙو آهي جن ۾ پاڻي گڏ ٿيندو رهي ٿو سي اولياء ڪرام ۽ صوفي سڳورن جون دليون آهن جن جي  فيض جي صدقي عالمن ۽ زاهدن جون دليون به پاڪ ۽ صاف بڻجي وييون.حضرت شيخ ان حقيقت طرف اشارو ڪندي فرمائڻ لڳا ته حضرت مسروق رضي الله عنه جن فرمايو ؛ ” آئون حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن جي صحابين سڳورن جي خدمت ۾ رهيس ۽ مون انهن کي ڍنڍن ۽ تلائن جيان ڏٺو ڇو ته انهن جون دليون صاف  ۽ علم جون محافظ بڻيون ۽ انهن جي دلين جي صفائيء جي صدقي جيڪي ڪجهه  کين نصيب ٿيو انهيء ڪري علم جا پيڪر بڻجي ويا.حضرت شيخ فرمائڻ لڳا ته هڪڙي دفعي حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن حضرت علي رضي الله عنه کي مخاطب ٿيندي فرمايو؛ ” اي علي! مون الله تعاليٰ کان اها دعا ڪئي آهي ته هو تنهنجي ڪنن کي ٻڌڻ ۽ ياد رکڻ وارو بڻائي ڇڏي.“ حضرت علي رضي الله عنه فرمائين ٿا ته ان ڏينهن کان مون کي نه ڪڏهن ڪا ڳالهه وسري ۽ نه ئي ڪا ڀل ٿي. حضرت شيخ فرمائڻ لڳا ته بس،صوفين جون دليون الاهي اسرارن جون محافظ آهن.انهن دنيا طرف تمام گھٽ لاڙو رکيو پوء جڏهن پرهيزگاريء جي پاڙ  منجهن پختي ٿي ويئي  ته ان پرهيزگاريء سبب سندن نفس پاڪ ۽ دليون صاف ۽ شفاف بڻجي وييون..جڏهن انهن دنيا جي لاڳاپن کي زهد جي حقيقت سان نيست ۽ نابود ڪري ڇڏيو ته سندن اندر جون رڳون کلي وييون ۽ دل جي ڪنن سان ٻڌڻ لڳا.الله تعاليٰ اهڙن ئي ماڻهن ذريعي دين جي مدد ۽ حفاظت فرمائي. اهڙن ئي عالمن جي دلين ۾ جڏهن علم ۽ هدايت جي آب حيات سان زمين آباد ٿي ته عجيب عجيب ۽ حسين جميل چراگاهون ڦٽي پييون.رب ڪريم جي هن ارشاد پاڪ ۾ ان طرف ئي اشارو آهي جو الله تعاليٰ فرمايو ؛ ” هن آسمان مان پاڻي نازل ڪيو پوء پنهنجي پنهنجي ظرف مطابق ان مان نديون وهي نڪتيون.“ حضرت ابن عباس رضي الله عنه فرمائين ٿا ته پاڻيء مان مراد علم ۽ ندين مان مراد ماڻهن جون دليون آهن.پوء حضرت شيخ حضرت ابوبڪر واسطي رحه جو قول نقل ڪندي فرمائڻ لڳا ته الله تعاليٰ هڪ وڏو صاف ۽ شفاف موتي پيدا ڪيو پوء پنهنجي جاهه ۽ جلال جي اک سان ان تي نظر وڌي ته اهو حيا سبب پاڻي ٿي  وهڻ لڳو.اهو علم جو پاڻي هو جيڪو جڏهن دلين تائين پهتو ته دليون صاف ۽ شفاف بڻجي وييون.حضرت حسن بصري رحه کان جڏهن فقيهه جي باري ۾ سوال ڪيو ويو ته فرمايائون ؛ اي شخص! تو ڪڏهن فقيهه ڏٺو به آهي؟ فقيهه اهو آهي جنهنجو دنيا جي طرف ڪو لاڙو نه هجي.پوء حضرت شيخ علم جي باري ۾ هڪ خاص نڪتو بيان ڪندي فرمائڻ لڳا ته علم سان دل جو زندهه ٿيڻ درياء جي مثال آهي يعني جڏهن دل علم مان تازگي حاصل ڪري ٿي ته ان مان علم دريا وانگر جاري ٿي وڃي ٿو.اهڙيء طرح حضور ڪريم صلي الله عليه وسلم جن جي دل مبارڪ علم ۽ هدايت ذريعي هڪ موجون هڻندڙ سمنڊ بڻجي چڪي هئي ۽ اهو سمنڊ سندن نفس اطهر تي ڇانئجي چڪو هو جنهن ڪري سندن نفس جون سموريون صفتون ۽ اخلاق مڪمل طور تي بدلجي چڪا هئا.حضرت شيخ فرمائڻ لڳا ته جڏهن اهو علم دل تائين پهچي ٿو ته دل جي اک کلي وڃي ٿي پوء اها حق ۽ باطل کي ڏسڻ ۽ هدايت توڙي گمراهيء ۾ فرق ڪرڻ لڳي ٿي.صوفي سڳورن جون دليون جيئن ته نبي ڪريم صلي الله عليه وسلم جن جي دل اطهر سان ويجھي نسبت رکن ٿيون ان ڪري انهن علم ۽ هدايت مان گھڻو حصو حاصل ڪيو ۽ انهن جي اندر ۾ ڍنڍون ۽ تلاء بڻجي ويا.انهن نه صرف علم سکيو ۽ انهيء تي عمل ڪيو پر اهو علم ٻين تائين به پهچايو.جڏهن انهن جون دليون ان علم سان صاف ۽ شفاف بڻجي وييون ته الله تعاليٰ انهن جي دلين جي آرسين کي معرفت جي نور سان چمڪائي ڇڏيو ان ڪري انهن ۾ دنيا جي سمورين شين جي اصليت جيڪا اصل ۾ اڻ وڻندڙ ۽ ڪوجھي هئي سا سامهون اچي ويئي جنهن ڪري اهي دنيا کان پرڀرا ٿي ويا . جڏهن ته سندن دلين ۾ آخرت جي سونهن نڪري نروار ٿي پيئي جنهن ڪري انهن آخرت کي پسند ڪيو.پوء حضرت شيخ فرمائڻ لڳا ته الله جي اهڙن ئي مقرب بندن جو ٻيو نالو ”صوفيا “آهي توڙي جو قرآن ڪريم ۾ ڪٿي به صوفيء جو لفظ استعمال ناهي ٿيو پر جتي به اهڙن مقرب بندن جو ذڪر آيو آهي انهن مان مراد اهي صوفيا ڪرام ئي آهن.اهي نه جن صوفيا جون ڪجهه ظاهري نشانيون اختيار ڪيون هجن يا صوفين وارو لباس پاتل هجين يا وري بنان ڪنهن دليل ۽ ثبوت جي پنهنجو پاڻ کي صوفي سڏائيندا هجن.