بي مثال رهبر (صلي ﷲ عليه وسلم) جو بي مثال انقلاب.

شفيق الرحمان شاڪر

جڏهن کان انسان هن دنيا ۾ آباد ٿيو آهي تڏهن کان هر دور ۾ دنيا جي هر خطي ۾ اهڙا عظيم انسان ضرور موڪليا ويا جن انسانن کي سيرت ۽ ڪردار جي تعمير جي دعوت ۽ اخلاق توڙي اعمال جي سڌاري جو درس ڏنو.انهن پاڪ صفت رهبرن اسان کي بنيادي انساني صفتن تي قائم رهڻ،جانورن کان ممتاز زندگي گذارڻ ۽ پنهنجي اندر بلند اخلاقي صفتون پيدا ڪرڻ جي تعليم ڏني.اهو سلسلو آخر نبي الزمان فخر موجودات سردار ڪائنات حضرت محمد مصطفيٰ  صلي ﷲ  عليه وسلم جن جي ذات اقدس تائين جاري رهيو.پاڻ صلي ﷲ  عليه وسلم عرب جي جزيري ۾ ان وقت پيدا ٿيا جڏهن پورو عرب شديد اخلاقي بحران جو شڪار هو ۽ عالم انسانيت ۾ عجيب ڏڦير پرپا هو.اخلاقي اصولن جو جنازو نڪري چڪو هو ۽ انسانيت جي سر عام تذليل ٿي رهي هئي.انسان سيرت ۽ ڪردار جي تعمير کان غافل ۽ پنهنجي ننگ ۽ ناموس جي برباديء ۾ مشغول هئا.اهي سمورين اعليٰ انساني صفتن کان لاپرواهه ۽ بلند اخلاقي اصولن کان اڻ ڄاڻ بڻجي چڪا هئا.پڌري طور تي بدڪاري ڪرڻ،ٻين جا حق کسڻ،ٻين جي عزت،جان ۽ مال تي حملو ڪرڻ عام بڻجي ويو هو.انهيء ماحول ۾ اخلاق ۽ ڪردار جي ڳالهه ڪرڻ رڻ ۾ رڙيون ڪرڻ برابر هو.پر انهيء عظيم المرتبت انسان صلي ﷲ  عليه وسلم ان ماحول کان متاثر ۽ مايوس ٿيڻ بدران اهڙي ته استقامت،خلوص ۽ بهادريء سان حق جي صدا بلند ڪئي جو ڪجهه ئي عرصي ۾ جهالت جا سمورا ڪڪر هٽي ويا.هڪ مئل ۽ مايوس قوم ۾ زندگيء جو روح پئجي ويو.صدين کان هڪ ٻئي سان وڙهندڙ قومن ۽ قبيلن کي محبت جي ڪيميا سان پاڻ ۾ کير کنڊ ڪري ڇڏيائون.سماج کي نه رڳو هڪ مثالي سماج ۾ بدلايائون پر ان سماج جي انسانن کي انسانيت ۽ اخلاقيات جو علمبردار بنائي ڇڏيائون.پاڻ صه جن ماڻهن ۾ روحاني پاڪيزگي،فرد جي آزادي ۽ فرد توڙي سماج جي وچ ۾ اهڙو ته توازن پيدا ڪيو جنهنجو مثال پوري انساني تاريخ ۾ نٿو ملي. عام طور تي دنيا جي ٻين اخلاقي معلمن سان اهو الميو رهيو آهي جو اهي جن اخلاقي اصولن ۽ ملڪوتي صفتن جي پاڻ تبليغ ڪن ٿا خود سندن عملي زندگين ۾ انهن مان ڪا جھلڪ نظر نٿي اچي پر پاڻ ڪريمن صه جن جي زندگي مبارڪ ۾ اوهان کي ڪٿي به ڪا اوڻائي، نقص يا عيب نظر نه ايندو.جيڪو جيترو به سندن مبارڪ زندگيء جو اونهائيء سان اڀياس ڪندو اوترو ئي سندن عظمت ۽ پاڪائيء جو وڌيڪ قائل ٿيندو ويندو.سندن زندگيء جو سڀ کان پهريون ۽ سونهري اصول ئي اهو رهيو جو پاڻ ٻين کي جنهن به عمل جو حڪم ڏنائون انهيء تي سڀ کان پهرين پاڻ عمل ڪري ڏيکاريائون. حضرت انس بن مالڪ رضي الله عنه رسول ڪريم صلي ﷲ  عليه وسلم جا قريبي ساٿي ۽ وفادار خادم هئا تن جو بيان آهي ته مون پورا ڏهه سال پاڻ ڪريمن جي خدمت ڪئي پر مون کي پاڻ ڪڏهن اف به نه چيائون ۽ نه ئي منهنجي ڪم تي ڪڏهن اهو چيائون ته تو هي ڪم ڇو ڪيو يا تو هي ڪم ڇو نه ڪيو؟ حضرت بيبي عائشا صديقه جيڪا پاڻ ڪريمن جي گھريلو زندگيء کان پوري طرح واقف هئي،هڪ ڏينهن ڪجهه صحابي حضرت عائشه رضه جي خدمت ۾ آيا ۽ عرض ڪيائون ته اسان کي حضور محبوب ڪريم صه جن جي زندگي ۽ اخلاقن جي باري ۾ ڪجهه ٻڌايو.ام المومنين رضه فرمائڻ لڳي ڇا اوهان قرآن مجيد نه پڙهيو آهي؟قرآن ئي سندن اخلاق آهي! خود قرآن ڪريم ۾ پاڻ صلي الله عليه وسلم جن جي اخلاق ۽ ڪردار جي گواهي ڏني ويئي آهي ته ” بيشڪ اوهان ( رسول صه) اخلاق جي بلند درجي تي فائز آهيو.“

رشتيدارن ۾ حضرت علي رضي الله عنه جيڪي ننڍپڻ کان سندن خدمت ۾ رهيا هئا، فرمائين ٿا ته پاڻ صلي ﷲ  عليه وسلم جن طبيعت جا نرم ۽ اخلاق جا نيڪ هئا.طبيعت ۾ رحم هو ۽ سخت مزاج نه هئا،ڪنهنجي به دل نه ٽوڙيندا هئا بلڪه دلين تي مرهم رکندا هئا،پاڻ صلي الله عليه وسلم رئوف ۽ رحيم هئا.

جڏهن مڪو فتح ٿيو ته حرم جي اڱڻ ۾ قريش جا سمورا سردار بيوس بڻيا سندن سامهون بيٺا هئا،انهن ۾ اهي به هئا جن مسلمانن کي اذيتون ۽ ايذاء ڏيڻ ۾ وسان نه گھٽايو هو ۽ اهي به هئا جن اسلام جي مخالفت ۾ ننهن چوٽيء جو زور لڳايو هو.اهي به هئا جن پاڻ صلي الله عليه وسلم جي توهين ۽ بي ادبي ڪئي هئي،انهن ۾ گاريون ڏيڻ وارا به هئا ته مذاق اڏائڻ ۽ مسخريون ڪرڻ وارا پڻ.مٿانئن پٿر اڇلڻ وارا به هئا ته مسلمانن کي اگھاڙين پٺين سان ٻرندڙ ٽانڊن تي ليٽائڻ وارا به.انهن ۾ اهي سفاڪ قاتل به هئا جن جا هٿ مسلمانن جي ناحق خون سان رنڱيل هئا پر اڄ اهي سڀ مايوسي،بيوسي ۽ لاچاريء جي تصوير بڻجي سرور ڪائنات صلي الله عليه وسلم جي درٻار ۾ پنهنجي متعلق فيصلي جا منتظر هئا ۽ ٻئي پاسي هزارين تيز تلوارون رڳو محمد عربي صلي الله عليه وسلم جي هڪڙي حڪم جون منتظر هيون پر صدقي وڃجي ان رحمتن ڀرئي سمنڊ جي رحمتن ۽ شفقتن تان جو سندن دل ۾ بدلي جي باهه ڀڙڪڻ بدران محبت موجون هڻي رهي هئي ۽ عفو ۽ درگذر جا چشما ڦٽي رهيا هئا. مفڪر اسلام مولانا ابوالحسن علي ندوي رحه لکن ٿا ته رسول ڪريم صلي ﷲ  عليه وسلم انهن سڀني کي مخاطب ٿيندي فرمايو ؛ اي قريشيو! اوهان کي ڪهڙي اميد آهي ته اڄ آئون اوهان سان ڪهڙو سلوڪ ڪرڻ وارو آهيان؟ سڀني جواب ڏنو ته اسين اوهان مان اڄ به سٺي اميد ئي رکون ٿا  جو اوهان ڪريم النفس ۽ شريف ڀاء آهيو ۽ ڪريم النفس ۽ شريف ڀاء جا پٽ آهيو.پاڻ صلي ﷲ  عليه وسلم فرمايو ته اڄ آئون اوهان کي به اها ئي ڳالهه چوان ٿو جيڪا حضرت يوسف عه پنهنجي ڀائرن کي چئي هئي ته ” اڄ اوهان تي ڪو الزام ناهي،وڃو اوهين سڀ آزاد آهيو.“  ابوسفيان جيڪو بدر،احد ۽ خندق جي لڙائين جو اڳواڻ رهيو هو ۽ خبر ناهي ڪيترن مسلمانن جا ڪنڌ سندس تلوار هيٺان آيا هئا.پاڻ ڪريمن صه نه رڳو کيس معاف ڪري ڇڏيو پر اهو به فرمايو ته جيڪو ابوسفيان جي گھر ۾ پناهه وٺندو ان لاء به معافي آهي.  بلند اخلاق جي اهڙو جيئرو جاڳندو ،دائمي ۽ عالمگير مثال ڪير پيش ڪري سگھي ٿو

پاڻ صلي ﷲ  عليه وسلم جنهن قرآن جي تعليم ڏني تنهن کي پنهنجي عملي زندگيء ۾ قابل عمل بنائي پيش ڪيو.اها هڪ ناقابل ترديد حقيقت آهي ته پاڻ صلي ﷲ  عليه وسلم جن جي زندگي بشريت جي دنيا لاء اسوه حسنه ۽ الاهي فيض ۽ برڪتن ،هدايتن ۽ حڪمن جو اهڙو مفيد ۽ اونهو چشمو آهي جيڪو ڪڏهن به سڪڻ وارو ناهي.سندن حيات طيبه ۾ پاڪيزه زندگي جي تمام حصن جا مثال ۽ نمونا موجود آهن،امن ۽ آشتيء جون جھلڪيون به آهن ته صلح ۽ مصلحت جا منظر به.دفاعي حڪمت عملين جون ڪيفيتون به آهن ته معتدل حالتن ۾ پرسڪون ڪيفيتون به.پنهنجن سان تعلقات ۽ غيرن سان لاڳاپا،معاشرت ۽ معاملات،رياضت ۽ عبادت،عفو ۽ ڪرم، جود سخا ،تبليغ ۽ تقرير، معيشت، سياست،حڪومت ۽ وهنوار مطلب ته زندگيء جي هر شعبي ۾ سندن شاندار رهبري ۽ رهنمائي عملي صورت ۾ نظر اچي ٿي.اڄ بدقسمتيء سان اسان مان هرڪنهن جي دعويٰ ته اها ئي آهي ته اسان سڀ پاڻ ڪريمن صلي ﷲ  عليه وسلم جن جا مڃيندڙ ۽ ساڻن محبت ڪندڙ آهيون پر اسان ٿوري دير لاء به سنجيدگيء سان ڪڏهن پنهن جي اندر جي آئيني ۾ ڪڏهن ان حقيقت جو جائزو وٺڻ جي ڪوشش ناهي ڪئي ته اسان جي عملي زندگين ۾ پاڻ سڳورن صه جي ان اسوه حسنه جي پيرويء جي ڪا جھلڪ نظر اچي ٿي؟اها رحمت۽محبت،سچائي۽خلوص،امانت۽ديانتداري،همدردي۽خيرخواهي،تحمل ۽ بردباري،صبر ۽ شڪر،سادگي ۽ ڪفايت شعاري،عفو ۽ درگذر،شفقت ۽ رحم دلي،عدل ۽ انصاف، توڪل ۽ قناعت،نرمي ۽ ملنساري،سخاوت ۽ درياء دلي جنهن جو درس پاڻ صه نه رڳو دنيا کي ڏنو پر عملي صورت ۾ پنهنجي زندگيء ۾ انهن شين جو مظاهرو ڪري به ڏيکاريائون،اهي شيون اسان جي زندگين ۽ ڪردار ۾ ڳولئي به نٿيون لڀن.سندن انهيء برڪت ڀري تعليم ۽ سکيا کان عملي طور تي منهن موڙڻ جو ئي نتيجو آهي جو اڄ اسان دنيا توڙي پنهنجن زندگين ۾ مختلف مشڪلاتن،پريشانين،مونجھارن،دردن ۽ مصيبتن جو شڪار آهيون.لکين درود ۽ صلواتون هجن ان رحمت ڀرئي سائينء تي جنهن انسان کي انسانيت سيکاري.

(روزاني امڪان 21 نومبر 2018ع)