تصوف جو چنڊ ؛حضرت ذالنون مصري رحه

شفيق الرحمان شاڪر

صوفين جي قافلي ۾ هڪڙو عظيم نالو حضرت ذالنون مصري رحه جو آهي.ولين جي سردار حضرت داتا گنج بخش علي هجويري رحه پنهنجي شاندار ڪتاب “ ڪشف المحجوب” ۾ سندن ذڪر نهايت ئي خوبصورت انداز ۾ ڪرڻ فرمايو آهي.پاڻ فرمائين ٿا ته “ انهن مان ئي تحقيق ۽ ڪرامت جوٻيڙو، شرف ۽ ولايت جي تلوار ابوالفيض حضرت ذالنون بن ابراهيم مصري رحه آهن.پاڻ نهايت ئي سهڻي اخلاق جا مالڪ هئا. کين “ثوبان ” جي نالي سان سڏيو ويندو هو.خانداني حيثيت جي لحاظ کان اعليٰ، اهل طريقت ۾ عارف ۽ ڪامل صوفي مڃيا ويا آهن.پاڻ “ملامتيه ” طريقي جا پيروڪار هئا انهيء ڪري ئي مصر وارن جي نظرن کان سندن درجا ۽ ڪرامتون لڪيل رهيون.ڪو کين بري نظر سان ڏسندو هو ته ڪو کين معمولي ماڻهو سمجھندو هو.مطلب ته پاڻ جيستائين مصر ۾ رهيا ڪنهن به سندن اندر جي احوال ۽ ايمان جي جمال کي نه پرکيو.جڏهن سندن وفات ٿي ۽ جنهن رات پاڻ هن فاني دنيا مان لاڏاڻو فرمايائون  ته شهر جي ستر ماڻهن حضور ڪريم صلي ﷲ عليه وسلم جن جي خواب ۾ زيارت ڪئي ۽ اهو فرمائيندي ٻڌو ته “ﷲ جو دوست ذالنون مصري اچي رهيو آهي ۽ اسان سندس آڌر ڀاء لاء آيا آهيون.” جڏهن وفات ٿي ويئي ته سندن پيشاني مبارڪ تي واضح طور تي هي لفظ لکيل ڏٺا ويا ته    “ هي خدا جو محبوب آهي، خدا جي محبت ۾ وفات پاتائين ۽ خدا جي راهه ( عشق) ۾ شهيد ٿيو.” جڏهن سندن جنازو مبارڪ کنيو ويو ته آسماني پکي سندن جنازي تي ايئن ڇانئجي ويا جو پرن سان پر ملائي هڪ ڪڪر جيان ڇانو ڪندي اڏامندا رهيا.مصر وارن جڏهن سندن اهو مرتبو ۽ شان ڏٺو ته کين گھڻو پڇتاء ٿيو ۽ جيڪي ماڻهو کين خراب نظر سان ڏسندا هئا اهي سڀ توبه تائب ٿيا.” ( ڪشف المحجوب)

هيٺ سندن ڪجهه قيمتي تعليمات ۽ قول نقل ڪجن ٿا جن کي سندن ذڪر ڪندڙن سندن سان بيان ڪيو آهي.

* يوسف بن حسين فرمائين ٿا ته مون حضرت ذالنون مصري رحه کان ٻڌو ته “ اي مريدو! اوهان مان جيڪر ڪو ﷲ تعاليٰ جي معرفت جي رستي طرف وڃڻ جو ارادو رکي ٿو ته اهو ڪجهه ادب سکي وٺي. جڏهن عالمن سان ملي ته جاهل (اڻ ڄاڻ ) بڻجي ملي ( يعني ڄاڻندو هجي به ته اڻ ڄاڻ بنجي انهن کان علم سکي)،جڏهن زاهدن ۽ عبادت گذارن سان ملي ته محبت ۽ شوق سان ملي (ته جيئن انهن جي روحانيت مان ڪجهه حاصل ڪري سگھي، جڏهن عارفن يعني معرفت رکڻ وارن سان ملي ته گونگو ٿي ملي (يعني پوري ڌيان سان خاموش ٿي انهن جي گفتگو ٻڌندو رهي ۽ وچ ۾ نه ڳالهائي)

                                                                                                                  (حليت الاولياء)

* يوسف بن حسين فرمائين ٿا ته پاڻ رحه جن فرمايو ته “معرفت ٽن طريقن سان حاصل ٿي سگھي ٿي.پهريون معاملن ۾ سوچ ۽ ويچار ذريعي ته ﷲ رب العزت ڪيئن انهن جي تدبير فرمائي آهي.ٻيو تقدير ۾ سوچ ويچار ڪرڻ ذريعي ته ﷲ تعاليٰ اها ڪيئن لکي ۽ ٽيون خلق ۾ غور فڪر ڪرڻ سان ته ڪهڙيء طرح رب پاڪ انهن کي پيدا فرمايو.” (حليت الاولياء)

* يوسف بن حسين فرمائين ٿا ته پاڻ حضرت رحه جن هن طرح دعا گھرڻ فرمائيندا هئا ؛ “ اي پروردگار! شيطان تنهنجو ۽ اسانجو دشمن آهي ۽ انهيء شيطان کي ان کان وڌيڪ ٻي ڪا خراب ڳالهه نه لڳندي جو تون اسان کي معاف ڪري ڇڏين ته اي ﷲ! اسان کي بخش ڪري ڇڏ.“ (حليت الاولياء)

* محمد بن سعيد الخوارزمي فرمائين ٿا ته آئون حضرت ذالنون مصري رحه جن جي مجلس ۾ موجود هئس ته هڪڙي شخص محبت جي باري ۾ سوال ڪيو.پاڻ فرمايائون “ جنهن سان ﷲ محبت رکي اوهين به ان سان محبت رکو۽ جنهن کي ﷲ ناپسند فرمائي اوهين به انهيء کي ناپسند ڪيو.سراسر ڀلائي ڪندا ڪريو،رب کان غافل ڪندڙ شين کي رد ڪري ڇڏيو، ﷲ جي باري ۾ ڪنهن ملامت ڪندڙ جي ملامت جي پرواه نه ڪريو.مومنن تي شفقت ۽ مهربانيء کان ڪم وٺو۽ ڪافرن تي سختي ڪيو ۽ دين ۾ رسول ﷲ صلي ﷲ عليه وسلم جي فرمانبرداري ڪريو.” (حليت الاولياء)

* عباس بن حمزه فرمائين ٿا ته مون حصرت ذالنون مصري رحه کي فرمائيندي ٻڌو ته “ﷲ جي معرفت رکندڙ عارف سدائين هڪڙي حال ۾ نٿو رهي.هو پنهنجي هر حال جي معاملن کي خدا جي حوالي ڪندو آهي.” (حليت الاولياء)

* محمد بن ميمون فرمائين ٿا ته مون پاڻ حضرت رحه جن کي فرمائيندي ٻڌو ته “ اهڙي شخص جي سنگت اختيار ڪر جنهنجو اندر( سندس لڪيل حقيقي خوبيون) توسان ڪلام ڪري ۽ اهڙي شخص جي دوستي اختيار نه ڪر جيڪو صرف زبان سان توسان ڳالهائيندو هجي.(يعني ان جي چوڻ ۽ ڪرڻ ۾ فرق هجي)” (حليت الاولياء)

* علي بن عبد ﷲ چون ٿا ته مون حضرت ذالنون مصري رحه جن کي فرمائيندي ٻڌو ته “ عبادت جي چاٻي غور ۽ فڪر آهي (اهو فڪر ته ڪنهن بارگاه ۾ حاضري ٿيڻ واري آهي) گمراهيء جي نشاني شهوتن ( نفساني خواهشن) جي تابعيداري آهي ۽ توڪل جي نشاني پنهنجن سمورين خواهشن کي ڇڏي ڏيڻ آهي.” (حليت الاولياء)

* يوسف به حسين فرمائين ٿا ته مون حضرت ذالنون مصري رحه جن کي فرمائيندي ٻڌو ته “ نيڪن جي صحبت اختيار ڪريو،انهيء سان زندگي وڻندڙ بڻجي وڃي ٿي ڇو ته سموري ڀلائي نيڪ دوست ۾ جمع هوندي آهي.جيڪر اوهين غافل ٿيندا ته اهو اوهان کي غفلت مان ڪڍي ذڪر طرف آڻيندو ۽ جيڪر اوهان ذڪر ۾ مشغول هوندا ته اهو دوست ذڪر ۾ اوهان جي مدد ڪري ٿو”(صفوت الصفوت)

(روزاني مهراڻ 19 جون 2018ع)